Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki to temat, który był przedmiotem badań, debat i refleksji na przestrzeni dziejów. Jego znaczenie i wpływ znajdują odzwierciedlenie w różnych aspektach społeczeństwa, kultury i rozwoju ludzkiego. Od samego początku Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki budził ciekawość i był przedmiotem badań w różnych dyscyplinach, co pozwoliło nam poszerzyć nasze rozumienie go. W tym artykule zbadamy różne aspekty związane z Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki, od jego wpływu na życie codzienne po jego znaczenie w szerszych kontekstach. Poprzez szczegółową analizę będziemy starali się rozwikłać tajemnice i złożoności otaczające Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki, mając na celu zapewnienie kompleksowej i wzbogacającej wizji na ten temat.
Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki – osoby, które za swój wkład w rozwój fizyki zostały wyróżnione przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk Nagrodą Nobla. Przyznawane od 1901 roku wyróżnienie ufundowane zostało przez szwedzkiego przemysłowca, Alfreda Nobla w jego testamencie. Spadkiem fundatora zarządza Fundacja Nobla, która inwestuje środki w taki sposób, by nagroda mogła być przyznawana corocznie.
Laureatów nagrody wybiera Królewska Szwedzka Akademia Nauk spośród kandydatów rekomendowanych przez działający przy akademii Komitet Noblowski w dziedzinie fizyki. Komitet składa się z sześciu osób, wybieranych spośród członków akademii na trzyletnie kadencje. Celem gremium jest przeprowadzanie procedury zbierania kandydatur oraz ich wstępna selekcja. Nominacje na laureatów nadsyłać mogą jedynie wybrane przez komitet osoby, należące do jednej z poniższych grup:
Wybór przez Akademię osób i placówek opisanych w dwóch ostatnich punktach następuje do końca września każdego roku. Komitet Noblowski we wrześniu roku poprzedzającego wręczenie wyróżnienia rozsyła formularze nominacyjne do około trzech tysięcy spełniających kryteria osób. Termin nadsyłania nazwisk kandydatów upływa 31 stycznia w roku wręczenia nagrody. Wstępnej selekcji zgłoszonych kandydatur dokonuje Komitet Noblowski, wybierając około 250–300 kandydatów, po czym powiadamia ekspertów w danych dziedzinach, którzy będą w stanie ocenić wkład merytoryczny osób nominowanych. Konsultacje takie trwają od marca do maja, następnie Komitet sporządza dla Akademii raport, zawierający opinie ekspertów oraz nazwisko lub nazwiska osób rekomendowanych przez Komitet do wyróżnienia. Dokument ten po podpisaniu przez członków Komitetu jest we wrześniu przedstawiany członkom Akademii. Dyskusja nad raportem odbywa się na dwóch spotkaniach sekcji fizycznej Akademii, po czym na początku października w głosowaniu większościowym wybierany jest laureat. Nazwisko wyróżnionej osoby lub wyróżnionych osób jest podawane do publicznej wiadomości. Wszelkie dokumenty, opinie ekspertów, nazwiska kandydatów oraz osób nominujących pozostają niejawne przez 50 lat.
Uroczystość wręczenia wyróżnień odbywa się co roku 10 grudnia w rocznicę śmierci fundatora w budynku sztokholmskiej filharmonii (od 1926 roku). Po wręczeniu dyplomów i medali w ratuszu miejskim urządzany jest uroczysty bankiet na około 1300 gości, w tym około 250 studentów. W obu imprezach obok laureatów i ich rodzin biorą udział król i królowa Szwecji oraz inni członkowie rodziny królewskiej, a także przedstawiciele rządu i parlamentu Szwecji.
Medal, który otrzymują laureaci podczas uroczystości wręczenia nagrody, zaprojektowany został przez Erika Lindberga. Przedstawia on personifikację Natury, której zasłonę zdejmuje z twarzy Geniusz Nauki. Na otoku medalu znajduje się łacińska inskrypcja będąca cytatem z VI księgi Eneidy Wergiliusza:
Pod postaciami Natury i Geniuszu wygrawerowane są imię i nazwisko laureata oraz napis REG. ACAD. SCIENT. SUEC. (Regia Academia Scientiarum Sueciae) oznaczający Królewską Szwedzką Akademię Nauk. Każdy z laureatów otrzymuje ponadto dyplom, o wyglądzie którego rokrocznie decyduje akademia. Treść dyplomu, kaligrafowana ręcznie po szwedzku, pozostaje niezmieniona.
Poza dyplomem i medalem wyróżnieni Nagrodą Nobla otrzymują kwotę pieniędzy, która nie jest stała (np. w 2018 roku wynosiła 9 mln SEK do podziału między laureatów). Środki na ufundowanie nagrody pochodzą z majątku pozostawionego przez Alfreda Nobla i zgodnie z jego testamentem są inwestowane przez Fundację Nobla.
W latach 1901–2023 wyróżnione Nagrodą Nobla w dziedzinie fizyki zostały łącznie 224 osoby, w tym pięć kobiet: Maria Skłodowska-Curie (1903), Maria Goeppert-Mayer (1963), Donna Strickland (2018), Andrea Ghez (2020) i Anne L’Huillier (2023). John Bardeen, jako jedyny laureat, uhonorowany został dwukrotnie: w 1956 za udział w wynalezieniu tranzystora, oraz ponownie w 1972 za wkład w rozwój teorii nadprzewodnictwa (tzw. teoria BCS). Najmłodszym laureatem był wyróżniony w 1915 roku wraz z ojcem William Lawrence Bragg za wkład w badanie struktury krystalicznej przy użyciu promieni Röntgena; w chwili ogłoszenia wyróżnienia miał 25 lat. W 2018 w wieku 96 lat Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki otrzymał Arthur Ashkin, stając się tym samym najstarszym laureatem.
Statut Fundacji Nobla przewiduje możliwość wyróżnienia do trzech osób każdego roku, między które dzielona jest nagroda pieniężna. Do 2023 roku Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki wręczona została 117 razy, przy czym 47-krotnie laureatem była jedna osoba, 32 razy zostały wyróżnione dwie osoby, zaś sytuacja, gdy wyróżnionych było trzy osoby, miała miejsce 38 razy.
Sześciokrotnie Królewska Szwedzka Akademia Nauk zdecydowała nie przyznawać wyróżnienia na mocy zapisu w statucie Fundacji, który stwierdza, że jeśli w danym roku spośród zaproponowanych kandydatów nie ma osoby, której wkład w rozwój nauki, zdaniem Akademii, zasługiwałby na nagrodę, wówczas środki pieniężne na nagrodę są rezerwowane i mogą zostać przeznaczone na dodatkową nagrodę w kolejnym roku. Jeśli w następnym roku nie został wskazany laureat zaległej nagrody, zarezerwowane na nią środki wracają do dyspozycji Fundacji.
Poniższa tabela zawiera chronologiczny spis osób, odznaczonych Nagrodą Nobla w dziedzinie fizyki, z podaniem uzasadnienia i miejsca pracy w chwili otrzymania wyróżnienia.
Rok | Wyróżniony | Afiliacja | Uzasadnienie | |
---|---|---|---|---|
1901 | Wilhelm Conrad Röntgen | Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium | „W uznaniu zasług, które oddał przez odkrycie promieni nazwanych jego imieniem” | |
1902 | Hendrik Lorentz | Uniwersytet w Lejdzie | „W uznaniu niezwykłych zasług, jakie oddali przez badania nad wpływem magnetyzmu na zjawisko promieniowania” | |
Pieter Zeeman | Uniwersytet Amsterdamski | |||
1903 | Henri Becquerel | École polytechnique | „W uznaniu niezwykłych zasług, jakie oddał przez odkrycie radioaktywności naturalnej” | |
Pierre Curie | École supérieure de physique et de chimie industrielles de la ville de Paris | „W uznaniu ich zasług, jakie oddali poprzez wspólne badania nad zjawiskiem promieniotwórczości odkrytym przez profesora Henri Becquerela” | ||
Maria Skłodowska-Curie | École supérieure de physique et de chimie industrielles de la ville de Paris | |||
1904 | John William Strutt | Royal Institution of Great Britain | „Za badania nad gęstością najważniejszych gazów i odkrycie argonu” | |
1905 | Philipp Lenard | Uniwersytet Chrystiana Albrechta w Kilonii | „Za jego prace dotyczące promieni katodowych” | |
1906 | Joseph John Thomson | Uniwersytet w Cambridge | „W uznaniu zasług za teoretyczne i eksperymentalne badania nad przewodnictwem elektrycznym gazów” | |
1907 | Albert Michelson | University of Chicago | „Za jego precyzyjne przyrządy optyczne i spektroskopowe i pomiary metrologiczne przeprowadzone przy ich użyciu” | |
1908 | Gabriel Lippmann | Uniwersytet Paryski | „Za jego metodę fotograficznego odtwarzania kolorów opartą na zjawisku interferencji” | |
1909 | Karl Ferdinand Braun | Uniwersytet w Strasburgu | „Za ich wkład w rozwój telegrafii bezprzewodowej” | |
Guglielmo Marconi | Marconi Company | |||
1910 | Johannes Diderik van der Waals | Uniwersytet Amsterdamski | „Za swoją pracę nad równaniem stanu gazów i cieczy” | |
1911 | Wilhelm Wien | Uniwersytet w Würzburgu | „Za swoje odkrycia dotyczące praw rządzących promieniowaniem cieplnym” | |
1912 | Nils Gustaf Dalén | Gas Accumulator Company | „Za wynalezienie automatycznych regulatorów do stosowania w połączeniu z zasobnikami gazu do zasilania światłem latarni morskich i pław świetlnych” | |
1913 | Heike Kamerlingh Onnes | Uniwersytet w Lejdzie | „Za jego badania dotyczące właściwości materii w niskich temperaturach, które doprowadziły, między innymi, do wytworzenia ciekłego helu” | |
1914 | Max von Laue | Uniwersytet Johanna Wolfganga Goethego we Frankfurcie nad Menem | „Za jego odkrycie dyfrakcji promieni Röntgena na kryształach” | |
1915 | William Henry Bragg | University College London | „Za ich zasługi w badaniu struktury krystalicznej przy użyciu promieni Röntgena” | |
William Lawrence Bragg | Uniwersytet Wiktorii w Manchesterze | |||
1916 | nie przyznano | |||
1917 | Charles Glover Barkla | Uniwersytet Edynburski | „Za jego odkrycie charakterystycznego promieniowania rentgenowskiego pierwiastków” | |
1918 | Max Planck | Uniwersytet Humboldtów w Berlinie | „W uznaniu jego zasług, które oddał w rozwoju fizyki przez odkrycie kwantów energii” | |
1919 | Johannes Stark | Uniwersytet w Greifswaldzie | „Za jego odkrycie efektu Dopplera w promieniach kanalikowych i za odkrycie rozszczepienia linii widmowych w polu elektrycznym” | |
1920 | Charles Édouard Guillaume | Międzynarodowe Biuro Miar i Wag | „W uznaniu dla jego wkładu, jaki wniósł w pomiary precyzyjne w fizyce przez odkrycie anomalii w stopach niklowo-stalowych” | |
1921 | Albert Einstein | Kaiser-Wilhelm-Gesellschaft | „Za jego zasługi dla fizyki teoretycznej, a szczególnie za odkrycie praw rządzących efektem fotoelektrycznym” | |
1922 | Niels Bohr | Uniwersytet Kopenhaski | „Za jego zasługi w badaniach nad strukturą atomu oraz emitowanego przez niego promieniowania” | |
1923 | Robert Andrews Millikan | Kalifornijski Instytut Techniczny | „Za jego pracę nad elementarnym ładunkiem elektrycznym i efektem fotoelektrycznym” | |
1924 | Manne Siegbahn | Uniwersytet w Uppsali | „Za jego odkrycia i badania w dziedzinie spektroskopii rentgenowskiej” | |
1925 | James Franck | Uniwersytet w Getyndze | „Za ich odkrycie praw rządzących zderzeniami elektronu z atomem” | |
Gustav Ludwig Hertz | Uniwersytet Marcina Lutra w Halle i Wittenberdze | |||
1926 | Jean Baptiste Perrin | Uniwersytet Paryski | „Za jego odkrycie nieciągłej struktury materii, a szczególnie za odkrycie równowagi w procesach osadzania” | |
1927 | Arthur Compton | University of Chicago | „Za odkrycie efektu nazwanego jego imieniem” | |
Charles Thomson Rees Wilson | Uniwersytet w Cambridge | „Za jego metodę czynienia widzialnymi torów cząstek naładowanych elektrycznie, z wykorzystaniem kondensacji pary” | ||
1928 | Owen Willans Richardson | Uniwersytet Londyński | „Za jego prace nad zjawiskiem termoemisji, a w szczególności za odkrycie prawa nazwanego jego imieniem” | |
1929 | Louis de Broglie | Uniwersytet Paryski | „Za jego odkrycie falowej natury elektronów” | |
1930 | Chandrasekhara Venkata Raman | Uniwersytet w Kalkucie | „Za jego prace dotyczące rozpraszania światła i za odkrycie efektu nazwanego jego imieniem” | |
1931 | nie przyznano | |||
1932 | Werner Heisenberg | Uniwersytet Lipski | „Za stworzenie mechaniki kwantowej, zastosowanie której doprowadziło, między innymi, do odkrycia alotropowych form wodoru” | |
1933 | Erwin Schrödinger | Uniwersytet Humboldtów w Berlinie | „Za odkrycie nowych, produktywnych aspektów teorii atomów” | |
Paul Dirac | Uniwersytet w Cambridge | |||
1934 | nie przyznano | |||
1935 | James Chadwick | Uniwersytet Liverpoolski | „Za odkrycie neutronu” | |
1936 | Victor Franz Hess | Leopold-Franzens-Universität Innsbruck | „Za odkrycie promieniowania kosmicznego” | |
Carl David Anderson | Kalifornijski Instytut Techniczny | „Za odkrycie pozytonu” | ||
1937 | Clinton Joseph Davisson | Bell Labs | „Za eksperymentalne odkrycie dyfrakcji elektronów na kryształach” | |
George Thomson | Uniwersytet Londyński | |||
1938 | Enrico Fermi | Uniwersytet Rzymski „La Sapienza” | „Za pokazanie istnienia nowych pierwiastków promieniotwórczych wytworzonych przez napromieniowanie neutronami i za odkrycie reakcji jądrowych wywołanych przez powolne neutrony” | |
1939 | Ernest Lawrence | Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley | „Za wynalezienie i udoskonalenie cyklotronu i wyniki otrzymane przy jego użyciu, w szczególności odnoszące się do pierwiastków sztucznie promieniotwórczych” | |
1940 | nie przyznano | |||
1941 | nie przyznano | |||
1942 | nie przyznano | |||
1943 | Otto Stern | Carnegie Institute of Technology | „Za jego wkład w rozwój metody promieni molekularnych i za jego odkrycie momentu magnetycznego protonu” | |
1944 | Isidor Isaac Rabi | Uniwersytet Columbia | „Za jego metodę rezonansową obserwacji własności magnetycznych jąder atomowych” | |
1945 | Wolfgang Pauli | Uniwersytet Princeton | „Za odkrycie zasady wykluczenia nazywanej również zasadą Pauliego” | |
1946 | Percy Williams Bridgman | Harvard University | „Za wynalezienie aparatury do wytwarzania skrajnie wysokich ciśnień i za odkrycia, których dokonał przy jej użyciu w dziedzinie fizyki wysokich ciśnień” | |
1947 | Edward Victor Appleton | Department of Scientific and Industrial Research | „Za jego badania nad fizyką wyższych warstw atmosfery, w szczególności za odkrycie tak zwanej warstwy Appletona” | |
1948 | Patrick Maynard Stuart Blackett | Uniwersytet Wiktorii w Manchesterze | „Za rozwinięcie metody komory Wilsona i za odkrycia, przy jej użyciu, w dziedzinach fizyki jądrowej i promieniowania kosmicznego” | |
1949 | Hideki Yukawa | Uniwersytet Cesarski w Kioto | „Za przewidzenie istnienia mezonów na podstawie teoretycznej pracy dotyczącej sił jądrowych” | |
1950 | Cecil Frank Powell | Uniwersytet Bristolski | „Za rozwinięcie metody fotograficznej badania procesów jądrowych i za odkrycia związane z mezonami, dokonane przy zastosowaniu tej metody” | |
1951 | John Douglas Cockcroft | Instytut Badań Energii Jądrowej | „Za ich pionierskie prace związane z przekształceniem jąder atomowych za pomocą sztucznie przyspieszanych cząstek” | |
Ernest Walton | Kolegium Trójcy Świętej w Dublinie | |||
1952 | Felix Bloch | Uniwersytet Stanforda | „Za rozwinięcie nowych metod pomiarów precyzyjnych magnetyzmu jądrowego i odkrycia dzięki nim dokonane” | |
Edward Mills Purcell | Uniwersytet Harvarda | |||
1953 | Frits Zernike | Uniwersytet w Groningen | „Za przedstawienie metody kontrastu fazowego, a szczególnie za wynalezienie mikroskopu fazowo-kontrastowego” | |
1954 | Max Born | Uniwersytet Edynburski | „Za fundamentalne badania w dziedzinie mechaniki kwantowej, a w szczególności za jego statystyczną interpretację funkcji falowej” | |
Walther Bothe | Uniwersytet w Heidelbergu | „Za metodę koincydencji i odkrycia dokonane tą metodą” | ||
1955 | Willis Eugene Lamb | Uniwersytet Stanforda | „Za odkrycia związane ze strukturą subtelną widma wodoru” | |
Polykarp Kusch | Uniwersytet Columbia | „Za precyzyjne wyznaczenie momentu magnetycznego elektronu” | ||
1956 | John Bardeen | Uniwersytet Illinois w Urbanie i Champaign | „Za ich badania nad półprzewodnikami i wynalezienie tranzystora” | |
Walter Houser Brattain | Bell Labs | |||
William Shockley | Beckman Coulter | |||
1957 | Chen Ning Yang | Institute for Advanced Study | „Za wnikliwe zbadanie tak zwanego prawa zachowania parzystości, co doprowadziło do ważnych odkryć związanych z cząstkami elementarnymi” | |
Tsung-Dao Lee | Uniwersytet Columbia | |||
1958 | Pawieł Czerenkow | Instytut Fizyczny im. P.N. Lebiediewa Akademii Nauk ZSRR | „Za odkrycie i interpretację efektu Czerenkowa” | |
Ilja Frank | Uniwersytet Moskiewski | |||
Igor Tamm | Uniwersytet Moskiewski | |||
1959 | Emilio Segrè | Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley | „Za odkrycie antyprotonu” | |
Owen Chamberlain | Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley | |||
1960 | Donald Arthur Glaser | Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley | „Za wynalezienie komory pęcherzykowej” | |
1961 | Robert Hofstadter | Uniwersytet Stanforda | „Za jego pionierskie badania rozpraszania elektronu w jądrach atomowych i dokonane na tej drodze odkrycia związane ze strukturą nukleonów” | |
Rudolf Mößbauer | Uniwersytet Techniczny w Monachium, Kalifornijski Instytut Techniczny | „Za jego badania rezonansowej absorpcji promieniowania gamma i odkrycie w związku z tym efektu, który nosi jego imię” | ||
1962 | Lew Landau | Akademia Nauk ZSRR | „Za jego pionierskie teorie dotyczące skondensowanej materii, a w szczególności ciekłego helu” | |
1963 | Eugene Wigner | Uniwersytet Princeton | „Za wkład w teorię jądra atomowego i cząstek elementarnych, a szczególnie za odkrycie i zastosowanie w tych teoriach podstawowych zasad symetrii” | |
Maria Goeppert-Mayer | Uniwersytet Kalifornijski | „Za odkrycia związane z powłokowym modelem jąder atomowych” | ||
J. Hans D. Jensen | Uniwersytet w Heidelbergu | |||
1964 | Charles Townes | Instytut Techniczny Massachusetts | „Za fundamentalne prace w dziedzinie elektroniki kwantowej, które doprowadziły do skonstruowania oscylatorów i wzmacniaczy bazujących na zasadzie działania masera i lasera” | |
Nikołaj Basow | Instytut Fizyczny im. P.N. Lebiediewa Akademii Nauk ZSRR | |||
Aleksandr Prochorow | Instytut Fizyczny im. P.N. Lebiediewa Akademii Nauk ZSRR | |||
1965 | Shin’ichirō Tomonaga | Uniwersytet w Tsukubie | „Za ich fundamentalne prace z dziedziny elektrodynamiki kwantowej, które wywarły duży wpływ na fizykę cząstek elementarnych” | |
Julian Schwinger | Uniwersytet Harvarda | |||
Richard Feynman | Kalifornijski Instytut Techniczny | |||
1966 | Alfred Kastler | École normale supérieure w Paryżu | „Za odkrycie i rozwój optycznych metod badania rezonansu Hertza w atomach” | |
1967 | Hans Bethe | Uniwersytet Cornella | „Za jego wkład do teorii reakcji jądrowych, a w szczególności za odkrycia związane z wytwarzaniem energii w gwiazdach” | |
1968 | Luis Walter Alvarez | Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley | „Za decydujący wkład w fizykę cząstek elementarnych, w szczególności za odkrycie wielkiej liczby stanów rezonansowych, co było możliwe dzięki rozwinięciu techniki korzystania z pęcherzykowej komory wodorowej i analizy danych” | |
1969 | Murray Gell-Mann | Kalifornijski Instytut Techniczny | „Za jego wkład i odkrycia związane z fizyką cząstek elementarnych i ich oddziaływań” | |
1970 | Hannes Alfvén | Politechnika Królewska | „Za fundamentalne prace i odkrycia w dziedzinie magnetohydrodynamiki i ich owocne zastosowania do różnych działów fizyki plazmy” | |
Louis Néel | Centre national de la recherche scientifique | „Za fundamentalne prace i odkrycia związane z antyferromagnetyzmem i ferrimagnetyzmem, które doprowadziły do ważnych zastosowań w fizyce ciała stałego” | ||
1971 | Dennis Gabor | Imperial College London | „Za wynalezienie i rozwój metody holograficznej” | |
1972 | John Bardeen | Uniwersytet Illinois w Urbanie i Champaign | „Za ich wspólne opracowanie teorii nadprzewodnictwa zwanej zwykle teorią BCS” | |
Leon Cooper | Uniwersytet Browna | |||
John Robert Schrieffer | Uniwersytet Pensylwanii | |||
1973 | Leo Esaki | Thomas J. Watson Research Center | „Za ich empiryczne odkrycie zjawiska tunelowania w półprzewodnikach i nadprzewodnikach” | |
Ivar Giaever | General Electric | |||
Brian David Josephson | Uniwersytet w Cambridge | „Za teoretyczne przewidzenie własności prądu nadprzewodnictwa płynącego przez barierę tunelową, w szczególności tych zjawisk, które są znane jako efekty Josephsona” | ||
1974 | Martin Ryle | Uniwersytet w Cambridge | „Za ich pionierskie badania w dziedzinie radioastrofizyki: Ryle za jego obserwacje i wynalazki, w szczególności techniki syntezy aparatury, Hewish za jego decydującą rolę w odkryciu pulsarów” | |
Antony Hewish | Uniwersytet w Cambridge | |||
1975 | Aage Niels Bohr | Instytut Nielsa Bohra | „Za odkrycie związku pomiędzy ruchem kolektywnym i ruchem jednocząstkowym w jądrze atomowym i rozwinięcie teorii budowy jąder atomowych oparte na tym związku” | |
Benjamin Mottelson | Nordic Institute for Theoretical Physics | |||
James Rainwater | Uniwersytet Columbia | |||
1976 | Burton Richter | Stanford Linear Accelerator Center | „Za ich odkrycie ważnej, podstawowej cząstki elementarnej” | |
Samuel Ting | Instytut Techniczny Massachusetts | |||
1977 | Philip Warren Anderson | Bell Labs | „Za fundamentalne badania teoretyczne struktury elektronowej układów magnetycznych i nieuporządkowanych” | |
Nevill Francis Mott | Uniwersytet w Cambridge | |||
John Hasbrouck van Vleck | Uniwersytet Harvarda | |||
1978 | Piotr Kapica | Instytut Problemów Fizycznych Akademii Nauk ZSRR | „Za podstawowe badania i odkrycia w dziedzinie fizyki niskich temperatur” | |
Arno Penzias | Bell Labs | „Za odkrycie kosmicznego mikrofalowego promieniowania tła” | ||
Robert Woodrow Wilson | Bell Labs | |||
1979 | Sheldon Lee Glashow | Uniwersytet Harvarda | „Za prace nad jednolitą teorią wzajemnego słabego i elektromagnetycznego oddziaływania cząstek elementarnych” | |
Abdus Salam | International Centre for Theoretical Physics | |||
Steven Weinberg | Uniwersytet Harvarda | |||
1980 | James Cronin | University of Chicago | „Za odkrycie naruszania jednej z fundamentalnych zasad symetrii w rozpadach neutralnych mezonów K” | |
Val Fitch | Uniwersytet Princeton | |||
1981 | Nicolaas Bloembergen | Uniwersytet Harvarda | „Za ich wkład w rozwój spektroskopii laserowej” | |
Arthur Leonard Schawlow | Uniwersytet Stanforda | |||
Kai M. Siegbahn | Uniwersytet w Uppsali | „Za jego wkład w rozwój spektroskopii elektronowej wysokiej rozdzielczości” | ||
1982 | Kenneth G. Wilson | Uniwersytet Cornella | „Za jego teorię zjawisk krytycznych w przejściach fazowych” | |
1983 | Subrahmanyan Chandrasekhar | University of Chicago | „Za jego badania teoretyczne procesów fizycznych istotnych dla struktury i ewolucji gwiazd” | |
William Fowler | Kalifornijski Instytut Techniczny | „Za jego badania teoretyczne i doświadczalne reakcji jądrowych ważnych dla powstania pierwiastków we Wszechświecie” | ||
1984 | Carlo Rubbia | CERN | „Za decydujący wkład do wielkiego projektu prowadzącego do odkrycia cząstek W i Z” | |
Simon van der Meer | CERN | |||
1985 | Klaus von Klitzing | Instytut Maxa Plancka | „Za odkrycie kwantowego efektu Halla” | |
1986 | Ernst Ruska | Towarzystwo Maxa Plancka | „Za jego podstawowe prace z optyki elektronowej i projekt pierwszego mikroskopu elektronowego” | |
Gerd Binnig | IBM Zurich Research Laboratory | „Za ich projekt skaningowego mikroskopu tunelowego” | ||
Heinrich Rohrer | IBM Zurich Research Laboratory | |||
1987 | Johannes Georg Bednorz | IBM Zurich Research Laboratory | „Za postęp w odkryciu nadprzewodnictwa materiałów ceramicznych” | |
Karl Alexander Müller | IBM Zurich Research Laboratory | |||
1988 | Leon Lederman | Fermilab | „Za metodę wiązki neutrinowej i przedstawienie dubletowej struktury leptonów poprzez odkrycie neutrina mionowego” | |
Melvin Schwartz | Digital Pathways | |||
Jack Steinberger | CERN | |||
1989 | Norman F. Ramsey | Uniwersytet Harvarda | „Za wynalezienie metody oscylacyjnych pól i ich użycie w maserach wodorowych i zegarach atomowych” | |
Hans Georg Dehmelt | University of Washington | „Za rozwój techniki pułapek jonowych” | ||
Wolfgang Paul | Uniwersytet Fryderyka Wilhelma w Bonn | |||
1990 | Jerome I. Friedman | Instytut Techniczny Massachusetts | „Za pionierskie badania dotyczące głęboko nieelastycznego rozpraszania elektronów na protonach i związanych neutronach, co miało istotny wpływ na rozwój modelu kwarkowego w fizyce cząstek” | |
Henry Kendall | Instytut Techniczny Massachusetts | |||
Richard E. Taylor | Uniwersytet Stanforda | |||
1991 | Pierre-Gilles de Gennes | Collège de France | „Za odkrycie, że metody rozwinięte przy badaniu zjawisk uporządkowania w prostych układach mogą być uogólnione do bardziej złożonych form materii, na przykład ciekłych kryształów i polimerów” | |
1992 | Georges Charpak | École supérieure de physique et de chimie industrielles de la ville de Paris | „Za wynalezienie i rozwój detektorów cząstek, a zwłaszcza wielodrutowej komory proporcjonalnej” | |
1993 | Russell Alan Hulse | Uniwersytet Princeton | „Za odkrycie nowego typu pulsarów, które otworzyło nowe możliwości badania grawitacji” | |
Joseph H. Taylor Jr. | Uniwersytet Princeton | |||
1994 | Bertram Brockhouse | Uniwersytet McMastera | „Za rozwinięcie spektroskopii neutronowej” | |
Clifford Shull | Instytut Techniczny Massachusetts | „Za rozwinięcie techniki dyfrakcji neutronowej” | ||
1995 | Martin Perl | Uniwersytet Stanforda | „Za odkrycie leptonu tau” | |
Frederick Reines | Uniwersytet Kalifornijski w Irvine | „Za detekcję neutrina” | ||
1996 | David M. Lee | Uniwersytet Cornella | „Za odkrycie nadciekłości w izotopie helu-3” | |
Douglas D. Osheroff | Uniwersytet Stanforda | |||
Robert C. Richardson | Uniwersytet Cornella | |||
1997 | Steven Chu | Uniwersytet Stanforda | „Za rozwój metod chłodzenia i pułapkowania atomów laserem” | |
Claude Cohen-Tannoudji | Collège de France | |||
William D. Phillips | National Institute of Standards and Technology | |||
1998 | Robert B. Laughlin | Uniwersytet Stanforda | „Za odkrycie cieczy kwantowej ze wzbudzeniami o ładunku ułamkowym” | |
Horst Störmer | Uniwersytet Columbia | |||
Daniel C. Tsui | Uniwersytet Princeton | |||
1999 | Gerardus ’t Hooft | Uniwersytet w Utrechcie | „Za wyjaśnienie kwantowej struktury oddziaływań elektrosłabych” | |
Martinus J.G. Veltman | Uniwersytet Michigan | |||
2000 | Żores Ałfiorow | Instytut Fizyko-Techniczny imienia A.F. Ioffego | „Za osiągnięcia w dziedzinie półprzewodników heterostrukturalnych” | |
Herbert Kroemer | Uniwersytet Kalifornijski w Santa Barbara | |||
Jack Kilby | Texas Instruments | „Za jego wkład w wynalezienie układu scalonego” | ||
2001 | Eric Cornell | Uniwersytet Kolorado | „Za uzyskanie nowego stanu materii, tzw. kondensatu Bosego-Einsteina, oraz za przeprowadzenie doświadczeń nad zbadaniem jego właściwości” | |
Carl Wieman | Uniwersytet Kolorado | |||
Wolfgang Ketterle | Instytut Techniczny Massachusetts | |||
2002 | Raymond Davis | Uniwersytet Pensylwanii | „Za wkład w rozwój astrofizyki, w szczególności za detekcję neutrin kosmicznych” | |
Masatoshi Koshiba | Uniwersytet Tokijski | |||
Riccardo Giacconi | Associated Universities, Inc | „Za wkład w rozwój astrofizyki, który doprowadził do odkrycia kosmicznego źródła promieniowania rentgenowskiego” | ||
2003 | Aleksiej Abrikosow | Argonne National Laboratory | „Za pionierski wkład w rozwój teorii nadprzewodnictwa i nadciekłości” | |
Witalij Ginzburg | Instytut Fizyczny im. P.N. Lebiediewa Rosyjskiej Akademii Nauk | |||
Anthony James Leggett | Uniwersytet Illinois w Urbanie i Champaign | |||
2004 | David Gross | University of California, Santa Barbara | „Za opracowanie teorii asymptotycznej swobody w silnych oddziaływaniach między cząstkami elementarnymi” | |
H. David Politzer | Kalifornijski Instytut Techniczny | |||
Frank Wilczek | Instytut Techniczny Massachusetts | |||
2005 | Roy Glauber | Uniwersytet Harvarda | „Za jego wkład w kwantową teorię koherencji optycznej” | |
John L. Hall | Uniwersytet Kolorado | „Za wkład w rozwój precyzyjnej spektroskopii laserowej” | ||
Theodor Hänsch | Towarzystwo Maxa Plancka | |||
2006 | John C. Mather | Centrum Lotów Kosmicznych imienia Roberta H. Goddarda | „Za odkrycie, że kosmiczne mikrofalowe promieniowanie tła ma postać promieniowania ciała doskonale czarnego i za odkrycie anizotropii tego promieniowania” | |
George F. Smoot | Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley | |||
2007 | Albert Fert | Université Paris-Sud | „Za odkrycie gigantycznego magnetooporu” | |
Peter Grünberg | Forschungszentrum Jülich | |||
2008 | Yoichiro Nambu | University of Chicago | „Za odkrycie mechanizmu spontanicznego złamania symetrii w fizyce subatomowej” | |
Makoto Kobayashi | Laboratorium Wysokich Energii | „Za odkrycie podstaw złamania symetrii co umożliwiło przewidzenie istnienia co najmniej trzech rodzin kwarków” | ||
Toshihide Masukawa | Uniwersytet Kiotyjski | |||
2009 | Charles K. Kao | Standard Telephones and Cables | „Za odkrycie sposobu transmisji światła poprzez włókna optyczne” | |
Willard S. Boyle | Bell Labs | „Za opracowanie półprzewodnikowego obwodu obrazującego – sensora CCD” | ||
George E. Smith | Bell Labs | |||
2010 | Andriej Gejm | Uniwersytet Manchesterski | „Za przełomowe badania nad grafenem” | |
Konstantin Nowosiołow | Uniwersytet Manchesterski | |||
2011 | Saul Perlmutter | Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley | „Za odkrycie przyspieszającej ekspansji Wszechświata poprzez obserwacje odległych supernowych” | |
Adam Riess | Johns Hopkins University | |||
Brian Schmidt | Australijski Uniwersytet Narodowy | |||
2012 | Serge Haroche | Collège de France | „Za przełomowe eksperymentalne metody, które umożliwiają pomiar i manipulację pojedynczych układów kwantowych” | |
David Wineland | Uniwersytet Kolorado | |||
2013 | François Englert | Université Libre de Bruxelles | „Za teoretyczne odkrycie mechanizmu, który pomaga nam zrozumieć pochodzenie masy cząstek subatomowych, co zostało niedawno potwierdzone dzięki odkryciu postulowanej cząstki elementarnej podczas eksperymentów ATLAS i CMS przeprowadzonych w Wielkim Zderzaczu Hadronów w CERN” | |
Peter Higgs | Uniwersytet Edynburski | |||
2014 | Isamu Akasaki | Uniwersytet Meiji Nagoya University |
„Za wynalezienie efektywnej niebieskiej diody elektroluminescencyjnej, która może być źródłem jasnego i energooszczędnego światła białego” | |
Hiroshi Amano | Nagoya University | |||
Shūji Nakamura | Uniwersytet Kalifornijski w Santa Barbara | |||
2015 | Takaaki Kajita | Uniwersytet Tokijski | „Za odkrycie oscylacji neutrin, co dowodzi, że mają one masę” | |
Arthur B. McDonald | Uniwersytet Królowej | |||
2016 | David J. Thouless | University of Washington | „Za teoretyczne odkrycia w dziedzinie topologicznych przejść fazowych i topologicznych faz materii” | |
Duncan Haldane | Uniwersytet Princeton | |||
John M. Kosterlitz | Uniwersytet Browna | |||
2017 | Rainer Weiss | Instytut Techniczny Massachusetts | „Za decydujący wkład w detektor LIGO i zaobserwowanie fal grawitacyjnych” | |
Barry Barish | Caltech | |||
Kip Thorne | Caltech | |||
2018 | Arthur Ashkin | Bell Labs | „Za pęsety optyczne i ich zastosowanie w systemach biologicznych” | |
Gérard Mourou | École polytechnique / Uniwersytet Michigan | „Za metodę generowania bardzo intensywnych i ultrakrótkich pulsów optycznych” | ||
Donna Strickland | Uniwersytet w Waterloo | |||
2019 | James Peebles | Uniwersytet Princeton | „Za teoretyczne odkrycia w kosmologii fizycznej” | |
Michel Mayor | Uniwersytet Genewski | „Za odkrycie egzoplanety orbitującej wokół gwiazd typu słonecznego” | ||
Didier Queloz | Uniwersytet Genewski/Uniwersytet w Cambridge | |||
2020 | Roger Penrose | Uniwersytet Oksfordzki | „Za odkrycie, że tworzenie się czarnych dziur jest z pewnością przewidywane przez ogólną teorię względności” | |
Andrea Ghez | Uniwersytet Kalifornijski | „Za odkrycie supermasywnego obiektu kompaktowego w centrum naszej galaktyki” | ||
Reinhard Genzel | Uniwersytet Kalifornijski/Instytut Fizyki Pozaziemskiej im. Maxa Plancka | |||
2021 | Syukuro Manabe | Uniwersytet Princeton | „Za fizyczne modelowanie klimatu Ziemi, ilościowe określanie zmienności i wiarygodne przewidywanie globalnego ocieplenia” | |
Klaus Hasselmann | Instytut Meteorologii im. Maxa Plancka | |||
Giorgio Parisi | Uniwersytet Rzymski „La Sapienza” | „Za odkrycie wzajemnego oddziaływania nieporządku i fluktuacji w układach fizycznych od skali atomowej do planetarnej” | ||
2022 | Alain Aspect | Université Paris-Saclay i École polytechnique | „Za eksperymenty ze splątanymi fotonami, ustalenie naruszenia nierówności Bella i pionierską informatykę kwantową” | |
John Clauser | J.F. Clauser and Associates | |||
Anton Zeilinger | Uniwersytet Wiedeński | |||
2023 | Pierre Agostini | Uniwersytet Stanu Ohio | „Za metody eksperymentalne generujące attosekundowe impulsy światła do badania dynamiki elektronów w materii” | |
Ferenc Krausz | Max Planck Institute of Quantum Optics i Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium | |||
Anne L’Huillier | Lund University | |||
Rok | Wyróżniony | Afiliacja | Uzasadnienie |