W tym artykule zbadamy wpływ Strażnice Korpusu Ochrony Pogranicza na różne aspekty społeczeństwa. Przeanalizujemy, jak Strażnice Korpusu Ochrony Pogranicza odegrał kluczową rolę w ewolucji obecnych trendów i jak jego wpływ przenikał do różnych obszarów, od kultury popularnej po politykę. Dodatkowo przyjrzymy się bliżej dziedzictwu Strażnice Korpusu Ochrony Pogranicza i temu, jak ukształtowało ono sposób, w jaki postrzegamy otaczający nas świat. Poprzez szczegółową analizę staramy się rzucić światło na znaczenie Strażnice Korpusu Ochrony Pogranicza i jego znaczenie w bieżącym kontekście.
Strażnice stanowiły pierwszy rzut ugrupowania Korpusu Ochrony Pogranicza. Każda ze strażnic liczyła 18 żołnierzy i rozmieszczona była tuż przy linii granicznej z zadaniem bezpośredniej ochrony granicy. Na dzień 1 grudnia 1927 roku korpus wystawił 352 strażnice.
Przewidziani do Korpusu Ochrony Pogranicza żołnierze odbywali 6-miesięczne przeszkolenie rekruckie w określonym pułku piechoty. Potem grupa żołnierzy trafiała do kompanii odwodowych na 6 miesięcy. Na następne 12 miesięcy grupa ta z kompanii odwodowych trafiała do plutonów odwodowych kompanii granicznych. Kompanie odwodowe Brygady KOP „Grodno,” pułków „Wilno” i „Sarny” cały swój stan wysyłały co pół roku wprost na strażnice na okres 12 miesięcy. W batalionach pułku Głębokie (z wyjątkiem batalionu „Słobódka”), pułku „Wołożyn”, brygad „Polesie” i „Podole” oraz batalionu „Krasne” i „Kleck” cały stan kompanii odwodowych przechodził do plutonów odwodowych kompanii granicznych na okres 6 miesięcy, a następnie na kolejne 6 miesięcy na strażnice.
Żołnierz na strażnicy powinien być narodowości polskiej, z wykluczeniem elementu pochodzącego z dużych ośrodków robotniczych, posiadać minimum trzy oddziały szkoły powszechnej i reprezentować pożądane wartości moralne i polityczne. załogi strażnic nie brały udziału w koncentracjach, manewrach ani w ćwiczeniach.
Szerokość odcinka ochranianego przez strażnicę określał dowódca batalionu, a głębokość pokrywała się zasadniczo z głębokością strefy nadgranicznej i wynosiła około 6 kilometrów. Podstawowymi elementami pełnienia służby granicznej były: posterunki obserwacyjno-alarmowe, patrole pogotowia strażnicy, patrole obchodowe dzienne i nocne, zasadzki, posterunki kontrolne, posterunki ochronnej i patrole sprawdzające. W 1937 roku zniesiono posterunki alarmowe.
Szkolenie na strażnicach
Dowódcę KOP gen. bryg. Henryk Minkiewicz wydał „Tymczasową instrukcję wyszkolenia KOP na rok 1925/1926“. Przewidywała ona codzienne szkolenie na strażnicach w wymiarze minimum dwóch godzin lekcyjnych. Strażnicę należało traktować jako szkołę:
formalnego szkolenia pojedynczego szeregowca,
formalnego szkolenia drużyny,
bojowego szkolenia pojedynczego strzelca,
polowego szkolenia pojedynczego szeregowca,
bojowego i polowego szkolenia małych zespołów.
Ponadto w strażnicy prowadzono przymusowe nauczanie analfabetów, pracę kulturalno-oświatową i wychowanie fizyczne.
Program szkolenia dla obsady strażnicy układał dowódca kompanii.
Wykaz strażnic KOP
W pierwszych latach funkcjonowania KOP istniał jednolity system numerowania strażnic. W 1928 roku odstąpiono do niego.
Wykaz strażnic Korpusu Ochrony Pogranicza jesienią 1931 roku
Na początkach 1939 roku 1 pułk piechoty KOP „Karpaty” przejął od Straży Granicznej odcinek granicy polsko-węgierskiej. Pułk obsadził następujące strażnice:
↑Drugi rzut stanowiły odwody kompanijne w sile plutonu. Trzeci rzut stanowiły odwody batalionowe. Były to plutony ckm lub kompanie szkolne kwaterujące w m.p. dowództwa batalionów. Odwodami brygadowymi były to wydzielone bataliony KOP, a szwadrony kawalerii KOP stanowiły odwody zarówno batalionów, jak i brygad → Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 32
↑Wykaz strażnic batalionów KOP „Sejny”, „Orany” i „Troki” pochodzi z artykułu Rajmunda Szubańskiego opublikowanego w WPH z 1993 roku → Szubański 1993 ↓, s. 276. W 2000 roku Rajmund Szubański napisał, że sformułowania zawarte w artykule „Bataliony, kompanie, strażnice KOP” z 1993 roku odnoszą się do stanu sprzed 1937 roku → Szubański 2000 ↓, s. 87
↑Pododdziały graniczne uszeregowano od lewego skrzydła do prawego
↑Rajmund Szubański dokonuje tylko próby odtworzenia m.p. opartej na układzie komisariatów i placówek Straży Granicznej.
Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.
Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), s. 275-278, 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN0043-7182.
Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
Tymczasowa instrukcja dotycząca reformy służby granicznej w Korpusie Ochrony Pogranicza nr L.dz. 15440/Wyw.KOP/6/37 z 3 lipca 1937 roku.
Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927-1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Graficzny wykaz budynków zajmowanych przez oddziały 1 Brygady KOP nr L.dz.KOP 272/1.Br.Op.Wyszk.
Graficzny wykaz budynków zajmowanych przez oddziały 2 Brygady KOP nr L.dz. 1040/2Br.OP.
Protokoły zdawczo – odbiorcze przyjęcia budynków i wyposażenia od Policji Państwowej dla jednostek Korpusu Ochrony Pogranicza → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Graficzny wykaz budynków zajmowanych przez oddziały 2 Brygady KOP nr L.dz. 1040/2Br.OP. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Meldunki sytuacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Zarządzenie dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza sprawie reorganizacji pododdziałów w batalionach i CSP(„R.3” II Faza) nr L.3300/Tjn.Og.Org/37 z 17 lipca 1937.