W dzisiejszym świecie Wojskowa Służba Wewnętrzna to temat, który przykuł uwagę milionów ludzi na całym świecie. Niezależnie od tego, czy ze względu na swoje znaczenie w dzisiejszym społeczeństwie, wpływ na życie codzienne czy znaczenie historyczne, Wojskowa Służba Wewnętrzna nadal jest tematem wywołującym debatę, zainteresowanie i ciekawość w ludzkich umysłach. Dlatego konieczne jest dokładne przeanalizowanie wszystkich aspektów związanych z Wojskowa Służba Wewnętrzna, od jego początków po dzisiejszą ewolucję, aby zrozumieć jego prawdziwe znaczenie i wpływ na różne obszary codziennego życia. W tym artykule zbadamy niektóre z najważniejszych aspektów Wojskowa Służba Wewnętrzna, aby zrozumieć jego znaczenie i wpływ na dzisiejsze społeczeństwo.
oznaka rozpoznawcza WSW | |
Historia | |
Państwo | |
---|---|
Sformowanie |
10 stycznia 1957 |
Rozformowanie |
30 sierpnia 1990 |
Dowódcy | |
Pierwszy |
gen. bryg. Aleksander Kokoszyn |
Ostatni |
gen. bryg. Edmund Buła |
Działania zbrojne | |
operacja „Dunaj” | |
Organizacja | |
Podległość |
Wojskowa Służba Wewnętrzna (WSW) – działająca w latach 1957–1990 wojskowa służba specjalna, będąca instytucją kontrwywiadu wojskowego i służby zabezpieczającej bezpieczeństwo Sił Zbrojnych PRL oraz utrzymania dyscypliny wojskowej. Na mocy art. 5 ust. 1 pkt 9 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu WSW jest uznawana za organ bezpieczeństwa państwa.
Utworzona 10 stycznia 1957, w miejsce zlikwidowanego Głównego Zarządu Informacji MON, podległa Ministerstwu Obrony Narodowej. WSW była organem ścigania.
Zadaniem WSW było zwalczanie szpiegostwa przeciwko SZ PRL, przeciwko przemysłowi zbrojeniowemu, zwalczanie dywersji politycznej (utrzymywanie leninizmu w wojsku), terroru, sabotażu, zapobieganie tworzenia nielegalnych związków wewnątrz SZ PRL, zwalczanie przestępczości pospolitej wśród żołnierzy, utrzymywanie dyscypliny wojskowej, werbowanie obcokrajowców w tym dyplomatów, mogących mieć informacje ważne dla PRL i SZ PRL itp.
WSW prowadziła także w ramach swoich możliwości wspieranie ww. działań sojuszniczych sił zbrojnych itp. WSW przejęła od komend garnizonów utrzymywanie porządku i dyscypliny, oraz ściganie przestępstw popełnionych przez personel Sił Zbrojnych PRL.
Wojskowa Służba Wewnętrzna powołana została na mocy Rozkazu ministra obrony narodowej nr O1/MON z 10 stycznia 1957 roku i Zarządzenia organizacyjnego nr 0013 szefa Sztabu Generalnego WP z 21 stycznia 1957 roku o rozformowaniu Głównego Zarządu Informacji.
Rozkaz Ministra Obrony Narodowej nr 01/MON z dnia 10 stycznia 1957 w sprawie utworzenia Wojskowej Służby Wewnętrznej Dotychczasowa struktura organizacyjna oraz zakres działania i metody pracy organów Informacji Wojska Polskiego nie zapewniają właściwego zabezpieczenia wojska przed wrogą działalnością oraz skutecznego zwalczania przestępczości w wojsku. Również istniejąca obecnie organizacja kontroli nad przestrzeganiem dyscypliny i porządku wojskowego oraz regulaminowych zasad zachowania się żołnierzy w czasie przebywania poza jednostkami wojskowymi nie zapewnia należytego spełnienia tego zadania. W związku z powyższym w celu właściwego i skutecznego zabezpieczenia wojska przed wrogą działalnością, szybszego i skuteczniejszego wykrywania przestępstw i zapobiegania ich popełnianiu oraz w celu zwiększenia i zaostrzenia kontroli nad przestrzeganiem przez żołnierzy poza rejonami zakwaterowania jednostek wojskowych dyscypliny, porządku wojskowego i regulaminowych zasad zachowania się
rozkazuję:
1. Rozformować organy Informacji Wojska Polskiego. 2. W miejsce rozformowanych organów Informacji Wojska Polskiego utworzyć Wojskową Służbę Wewnętrzną do dnia 1 lutego 1957 r.
Głównym powodem rozformowania „Informacji Wojskowej” była rola, jaką odegrała w czasach stalinizmu w Polsce. Tak zwana Informacja Wojskowa brała czynny udział obok bezpieki Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego w walce z żołnierzami wyklętymi, od 1944 roku, kiedy rozpoczęły się aresztowania żołnierzy Armii Krajowej i nie tylko. Do 1957 roku Główny Zarząd Informacji Wojska Polskiego aresztował ok. 17 tys. osób cywilnych i żołnierzy.
W następnych pięciu latach w Szefostwie WSW dokonano niewielkich zmian strukturalno-organizacyjnych:
Z dniem 24 lutego 1966 WSW przejęła rozformowane jednostki WSW Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Wojsk Ochrony Pogranicza, a w 1969 w okręgach wojskowych sformowano wydziały WSW dywizji. Zarządzeniem organizacyjnego szefa Sztabu Generalnego nr 054 z 18 września 1971 utworzono Oddział WSW Jednostek Wojskowych MSW, któremu podporządkowano pięć wydziałów w terenie. W tym też roku Wojska Ochrony Pogranicza ponownie podporządkowano MSW i Oddział WSW JW MSW przekazano do resortu spraw wewnętrznych. Na podstawie Zarządzenia nr 063/Org. szefa Sztabu Generalnego WP z 23 listopada 1978 oraz Zarządzenia nr 05 z 20 marca 1979 Oddział WSW Marynarki Wojennej został przekształcony w Zarząd WSW Marynarki Wojennej.
Rozkaz ministra obrony narodowej nr 01/MON z dnia 10 stycznia 1957 w sprawie utworzenia Wojskowej Służby Wewnętrznej określał także zakres jej działania. Przewidywał on:
Ten sam rozkaz nadał organom Wojskowej Służby Wewnętrznej uprawnienia do:
Niektóre zadania zlecano wyspecjalizowanym strukturom Służby Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Dotyczyło to kontroli korespondencji, tym zajmowało się Biuro W MSW (Biuro W – perlustracji korespondencji) oraz podsłuchów zakładanych w systemie cywilnej łączności telefonicznej, tym zajmowało się Biuro T MSW.
Struktura WSW w chwili powstania:
Z dniem 1 czerwca 1958 został utworzony nowy zarząd:
Podległy Szefowi aparat centralny otrzymał nazwę Szefostwa. Przez pierwszą dekadę istnienia Wojskowa Służba Wewnętrzna dzieliła się na dwa podstawowe piony: operacyjny i porządkowo-dochodzeniowy, nadzorowane przez dwóch Zastępców Szefa WSW. Pion operacyjny (kontrwywiadowczy) był pionem wiodącym. W sierpniu 1961 roku, zarządzeniem Nr 790/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 23 sierpnia 1961 roku, utworzono dodatkowe stanowisko Zastępcy Szefa WSW do spraw politycznych.
Organizacja szefostwa i zakres działania komórek organizacyjnych:
Szefostwo WSW:
Jednostki terenowe:
Zarządom były podporządkowane:
Ze względu na przejęcie od komend garnizonów dodatkowych funkcji porządkowych, Wojskowa Służba Wewnętrzna nie była formacją mniej liczną od byłego Głównego Zarządu Informacji WP. W 1960 roku liczyła 4230 żołnierzy, w tym 1348 oficerów, 1069 podoficerów oraz 1813 szeregowców. W późniejszym czasie jej liczebność znacznie wzrosła.
Po rozwiązaniu GZI MON w 1957 r. spadła liczba tajnych współpracowników części ds. kontrwywiadu wojskowego. W grudniu 1957 roku było ich 2100.
W okresie działania tzw. pierwszej „Solidarności” i w stanie wojennym w PRL oraz w latach następnych do rozwiązania WSW znacząco wzrosła liczba osób pozyskanych do współpracy.
W 1986 roku Wojskowa Służba Wewnętrzna korzystała z zasobu agenturalnego zawierającego ponad 16 tys. OZI. Żołnierze operacyjni prowadzący OZI, w celu odbierania raportów i zlecania im zadań spotykali się w ponad tysiącu mieszkań i lokali konspiracyjnych pozostających w dyspozycji WSW. Znaczącą część tej liczby stanowili cywile.
Przygotowaniem kadr zajmowała się od lipca 1945 roku Szkoła Oficerów Informacji, która trzy lata później przekształcona została w Oficerską Szkołę Informacji Wojska Polskiego w Wesołej pod Warszawą. W październiku 1955 roku została przeniesiona do Mińska Mazowieckiego i przeformowana w Kurs Doskonalenia Oficerów Informacji, a następnie w Ośrodek Szkolenia WSW i ostatecznie w Centralny Ośrodek Szkolenia Wojskowej Służby Wewnętrznej im. Feliksa Dzierżyńskiego w Mińsku Mazowieckim. Począwszy od 1960 roku dziesięciu absolwentów ośrodka kierowano na Wyższe Kursy Kontrwywiadu Wojskowego Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR w Nowosybirsku (podległe Trzeciemu Zarządowi Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR). Od 1967 roku w strukturze COS WSW działała Szkoła Chorążych WSW przyjmująca co roku kilkunastu- kilkudziesięciu maturzystów i kształcąca kadetów na chorążych zawodowych WSW oraz Podoficerska Szkoła Zawodowa WSW kształcąca elewów na rocznych kursach podoficerów (absolwent szkoły otrzymywał stopień kaprala) zawodowych WSW. W styczniu 1974 roku otwarto w ośrodku Szkołę Oficerów Rezerwy, która w 1981 roku została przemianowana na Szkołę Podchorążych Rezerwy WSW. Do obu szkół- na podstawie ówcześnie obowiązujących przepisów o powszechnym obowiązku obrony PRL – kierowano na roczne przeszkolenie absolwentów szkół wyższych, najczęściej magistrów prawa, politologii itp. Absolwentem SOR WSW był między innymi Bogusław Pacek, późniejszy generał dywizji i Komendant Główny Żandarmerii Wojskowej.
Od 1956 roku koordynacją współpracy pomiędzy WSW (jeszcze wtedy GZI WP) a kontrwywiadem w SZ ZSRR zajmował się szef oficerów łącznikowych KGB do spraw kontrwywiadu wojskowego. Zazwyczaj był on jednocześnie III zastępcą szefa Misji Łącznikowej KGB przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych.
Organy kontrwywiadu i wywiadu wojskowego Polski Ludowej zostały formalnie zlikwidowane w RP na początku lat 90 XX wieku. We wrześniu 1988 roku zniszczono pierwszą partię (11 ton teczek osobowych źródeł informacji) dokumentów ilustrujących historię poprzednika WSW – zlikwidowanej w 1957 roku tzw. Informacji Wojskowej , odpowiedzialnej w czasach stalinowskich za zbrodnie i represje w Wojsku Polskim, a kierowanej przez oddelegowanych w tym celu oficerów Trzeciego Zarządu Głównego MGB ZSRR i GRU. Kolejnych pięć ton teczek IW zostało zniszczonych w październiku 1989 roku. Akcję nadzorował płk Mieczysław Kacprzyk.
Szefostwo Wojskowej Służby Wewnętrznej zostało zlikwidowane rozkazem Ministra ON z 18 kwietnia 1990 roku. Tworząc nowe służby ze zlikwidowanej WSW wyodrębniono pion porządkowo-dochodzeniowy i utworzono Żandarmerię Wojskową, a pion kontrwywiadowczy przyłączono do działającego wywiadu wojskowego Zarządu II SG, nowej instytucji wojska nadano nazwę Służby Wywiadu i Kontrwywiadu Zarządu II SG WP. Te z kolei w 1991 roku przeformowano w Inspektorat Wojskowych Służb Informacyjnych MON.
Zmiany te miały głównie organizacyjny charakter i nie doprowadziły do głębszej merytorycznej i kadrowej reformy tej służby.
Natomiast funkcje policyjne (pionu porządkowo-dochodzeniowego) przejęła Żandarmeria Wojskowa z Komendą Główną ŻW w Warszawie, powołana zarządzeniem Ministra Obrony Narodowej w 1990 roku (w ten sposób reaktywowano tradycję przedwojennej Żandarmerii Wojska Polskiego, formalnie rozwiązanej w 1949 roku w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie).
Obecnie Żandarmeria Wojskowa realizuje część zadań dawnej WSW w zakresie profilaktyki i zapobiegania przestępczości oraz zjawiskom patologicznym w Siłach Zbrojnych RP, działalności dochodzeniowo-śledczej, przestrzegania dyscypliny wojskowej i działalności prewencyjnej.
Żołnierze pionu prewencji Wojskowej Służby Wewnętrznej w wojskach lądowych jako służba mundurowa nosili białe otoki na czapkach garnizonowych, a podczas patroli hełmy z dużym białym napisem „WSW”, białe pasy główne i białe sznury służbowe, zawieszane na lewym ramieniu.
Na czele WSW stał szef służby. W latach 1957–1990 obowiązki szefa WSW pełnili kolejno:
Zastępcy szefa WSW:
W latach 1973–1987 czternastu żołnierzy Wojskowej Służby Wewnętrznej zostało wyróżnionych wpisem do „Honorowej Księgi Czynów Żołnierskich”. Wśród wyróżnionych było trzynastu oficerów starszych i jeden chorąży, któremu wyróżnienie zostało przyznane pośmiertnie. Wśród wyróżnionych oficerów znalazło się czterech zastępców szefa służby i czterech szefów zarządów, jeden szef oddziału i jeden komendant ośrodka szkolenia, a także trzech oficerów.