W tym artykule szczegółowo zbadamy wpływ Zbaraż na nasze współczesne społeczeństwo. Od momentu pojawienia się Zbaraż przykuł uwagę ekspertów i opinii publicznej, wywołując debatę, kontrowersje i niekończące się sprzeczne opinie. Zagłębimy się w jego historię, przeanalizujemy jej znaczenie w obecnym kontekście i omówimy możliwe scenariusze na przyszłość. Bez wątpienia Zbaraż pozostawił głęboki ślad w naszym życiu, a zrozumienie jego wpływu jest kluczowe dla zrozumienia otaczającego nas świata. Czytaj dalej, aby dowiedzieć się wszystkiego, co musisz wiedzieć o Zbaraż.
Po raz pierwszy bronił się tu przed Tatarami w 1474 kniaź Wasyl Wasylewicz Nieświski. Zamek był wówczas drewniany i został spalony wraz z jego obrońcami.
Ponownie w roku 1589 odbudowanego zamku (także drewnianego) broni wojewoda bracławskiJanusz Zbaraski, ponownie przed Tatarami. I tym razem twierdza została poważnie zniszczona. W 1626 powstaje nowy, tym razem murowany i dobrze ufortyfikowany zamek.
W 1649 miała tu miejsce słynna obrona zamku i miasta przed wojskami kozackimi i sprzymierzonymi z nimi Tatarami. Oblężony wówczas 14-tysięczny oddział polski bronił się pod dowództwem Jeremiego Wiśniowieckiego przez 43 dni (od 10 lipca do 22 sierpnia 1649) przed naporem liczącej 100–200 tys. żołnierzy armii kozacko-tatarskiej.
W 1651 Kozacy ponownie oblegali Zbaraż, zdobyli zamek i miasto. W 1675 roku zamek zdobyli Turcy, dokonując rzezi obrońców, mieszkańców biorąc w jasyr.
W 1689 odbudowany ze zniszczeń wojennych Zbaraż otrzymał magdeburskie prawa miejskie. Miasto było ponownie niszczone w 1707 roku (wojna północna) i 1734 roku.
Do rozwoju miasta przyczyniło się ustanowienie w Zbarażu siedziby powiatu (1867 r.) oraz przeprowadzenie linii kolejowej (1906). Liczba ludności miasta wzrosła do około 10 tys. Walki toczone podczas I wojny światowej ponownie obróciły miasto w ruinę, z której podnosiło się do 1939 roku.
Przed 1939 powstał w Zbarażu pomnik poległych z lat 1918–1919.
Zajęciu miasta przez Niemców w lipcu 1941 roku towarzyszył pogrom, podczas którego zabito ponad 40 Żydów, ponadto podczas okupacji Niemcy dokonali zagłady pozostałych zbaraskich Żydów. W 1942 roku w kilku deportacjach wywieźli do obozu śmierci w Bełżcu blisko 3 tys. Żydów, a ponad 1 tys. zabili na miejscu. Na przełomie września i października 1942 roku przesiedlili do Zbaraża Żydów z Podwołoczysk i okolicznych wsi, tworząc w grudniu 1942 roku getto liczące 1,5 tys. osób. 7 kwietnia 1943 roku rozstrzelali 1 tys. Żydów, a 19 czerwca 1943 roku ok. 500, likwidując tym samym getto.
Podczas ataków banderowskich na Polakach w latach 1944–1945 Zbaraż był miejscem, do którego ściągali uchodźcy z okolicznych wsi. Do 1946 roku z dawnego powiatu zbaraskiego wysiedlono do Polski 12,5 tys. Polaków.
Klasztor oo. bernardynów z kościołem pw. śś. Antoniego i Jerzego – ufundowany w 1627 r. przez Jerzego Zbaraskiego, zniszczony w czasie wojny polsko-tureckiej w 1675. Dotację w 1726 r. odnowił Józef Potocki. Na miejscu ruin został w 1755 r. zbudowany nowy klasztor i kościół. Projektantem i wykonawcą nowej świątyni był Jan Ganc ze Śląska. Świątynia otrzymała barokowy charakter, jej wnętrze zdobiło m.in. 13 ołtarzy i freski Śliwińskiego. W nawie głównej znajdowała się marmurowa tablica upamiętniająca setną rocznicę urodzin Adama Mickiewicza. Zarówno w okresie, gdy Zbaraż pozostawał pod zaborem austriackim, jak i w Polsce międzywojennej klasztor był znaczącym ośrodkiem życia zakonnego i siedzibą prowadzonych przez bernardynów szkół (szkoła główna od 1816, gimnazjum). W czasie obu wojen światowych zarówno kościół, jak i klasztor nie doznały większego uszczerbku. Początkiem ich zagłady stał się okres po przymusowym wysiedleniu z tamtych ziem Polaków, bez których opieki miejsca te były świadomie i sukcesywnie dewastowane zarówno przez władzę sowiecką, jak i miejscową ludność ukraińską. Ekspatriowani parafianie zabrali ze sobą łaskami słynący obraz Matki Bożej Zbaraskiej, będący XVI-wieczna kopia obrazu Matki Bożej Częstochowskiej. W 1970 r. obraz ten dekretem bp. Ignacego Tokarczuka, pochodzącego ze wsi Lubianki Wyższe k. Zbaraża, został umieszczony w parafii Matki Bożej Zbaraskiej w Prałkowcach. Między 1945 a 1990 rokiem usytuowano w klasztorze zbaraskim szpital, a następnie mieściła się tutaj fabryka. Podobny los spotkał kościół, w którym umieszczono magazyn i niektóre pracujące urządzenia przykościelnej fabryki. Całkowicie zniszczono ołtarze, posadzki i podziemia kryjące szczątki mnichów. Z pierwotnego wyposażenie zdołało się uratować niewiele – tylko to, co udało się Polakom, wyjeżdżającym przymusowo ze swoich ziem ojczystych, przewieźć za Bug. Uratowane przedmioty złożono w bernardyńskich kościołach w Leżajsku, Rzeszowie i Alwerni. Po 1990 roku kompletnie zrujnowany kościół został oddany Bernardynom. Prace konserwatorskie jedynie częściowo przywróciły świątyni przedwojenny wdzięk. 3 września 2000 świątynia ponownie została uroczyście poświęcona przez metropolitę lwowskiego ks. abp. Mariana Jaworskiego.
prawosławne seminarium duchowne pw. śś. Cyryla i Metodego, mieszczące się w budynku z XVIII w., wcześniej przytułek dla ubogich prowadzony przez felicjanki.
cerkiew Przemienienia Pańskiego z XVII w.
cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej z XVIII w.
cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego w stylu barokowym z XVIII wieku
synagoga z XVII wieku, po zniszczeniach i przebudowach utraciła walory zabytkowe.
stary zamek Zbaraskich w Starym Zbarażu. Zniszczony podczas obrony Janusza Zbaraskiego przed Tatarami w 1589 r., nie odbudowany.
pomnik Adama Mickiewicza ufundowany przez mieszkańców Zbaraża w setną rocznicę urodzin poety w 1898 r.; znajduje się w parku przyzamkowym. Był kilkakrotnie niszczony, a w 1920 roku bolszewicy wrzucili go do rzeki. Do 1939 roku stał w rynku w miejscu, w którym obecnie znajduje się pomnik Chmielnickiego. Latem 2015 r., w 160. rocznicę śmierci poety, przedstawiciele fundacji MOSTY z Otwocka oraz zespół polskich konserwatorów pod kierunkiem prof. Janusza Smazy przeprowadzili renowację pomnika, który uroczyście odsłonięto 29 sierpnia 2015 r.,
Pomniki współczesne
pomnik Iwana Franki – ukraińskiego poety i pisarza
Ignacy Daszyński – polski polityk socjalistyczny, premier rządu lubelskiego w 1918, współzałożyciel PPSD, później PPS, marszałek Sejmu w latach 1928–1930,
Antoni Trzaska Durski – naczelnik TG Sokół we Lwowie, naczelnik Związku Sokoła w Galicji, redaktor „Przewodnika Gimnastycznego Sokół”,
↑Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dnia 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. T. 15: Województwo tarnopolskie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1923, s. 24.
↑Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).
↑Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
↑Zenon Guldon, Jacek Wijaczka. Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku. „Czasy Nowożytne”. 21/2008, s. 164.
↑ abХолокост на территории СССР: Энциклопедия, I.A. Altman (red.), Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6, s. 328.
↑Rejony jak: Zborów, Zbaraż, Tarnopol, Trembowla, Borki Wielkie, Podwołoczyska, Grzymałów – są przepełnione przez uciekinierów ze wsi. Żyją oni w warunkach okropnych po 20 do 30 osób w jednej izbie lub koczują pod gołym niebem, przymierając głodem i utrzymują z najwyższym wysiłkiem bydło. Paszę (siano, słoma) nie mogą dowozić ze swoich wsi, bo te zajęli miejscowi Ukraińcy lub ewakuowani z zachodu, a władze nie okazują żadnej pomocy. Bydło ginie lub zostaje sprzedane za bezcen (konie). Ze zbliżeniem się wiosny grozi w tych skupiskach epidemia tyfusu – wypadki w Zborowie, Zbarażu i Podwołoczyskach, ponadto pomór wycieńczonego bydła. – Pismo Rejonowego Pełnomocnika w Tarnopolu do GPŁ, 24 III 1945 Grzegorz Hryciuk, Przemiany narodowościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931–1948, Toruń 2005, s. 325. ISBN 83-7441-121-X.
↑ abFilip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XIV. Warszawa: 1880–1902, s. 509.
↑J. Tokarski, Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Ukrainie, t. 2, Burchard Edition 2001, ISBN 83-87654-11-6, s. 252–254.
↑Gabriel Szajna. Teoretycy i praktycy szermierki w Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół” w Galicji. Prace naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Kultura Fizyczna 2015, t. XIV, nr 2, s. 35.