Urbanizacja
W dzisiejszym świecie Urbanizacja to temat, który przykuł uwagę milionów ludzi na całym świecie. Czy to ze względu na swoje znaczenie historyczne, wpływ na współczesne społeczeństwo, czy wpływ na kulturę popularną, Urbanizacja stał się punktem odniesienia w różnych sferach życia codziennego. Od momentu powstania do chwili obecnej Urbanizacja był przedmiotem badań, debat i podziwu, co dało początek szerokiej gamie perspektyw i opinii na ten temat. W tym artykule zbadamy niektóre z najważniejszych aspektów Urbanizacja i jego znaczenie w bieżącym kontekście.
Urbanizacja – proces koncentracji ludności w punktach przestrzeni geograficznej, głównie na obszarach miejskich, określający także wzrost liczby ludności miejskiej i jej udziału w liczbie ludności danego obszaru, dzięki czynnikom społeczno-kulturowym, demograficznym i ekonomicznym. Urbanizacja oznacza także przestrzenny rozwój miast oraz zmianę stylu życia na miejski.
Płaszczyzny urbanizacji
Urbanizacja odbywa się na kilku płaszczyznach:
- demograficznej – ukazuje zmiany liczby ludności miejskiej oraz ilościowy rozwój miast
- ekonomicznej – pokazuje zmiany źródeł utrzymania ludności rolniczej i proces powstawania zawodów nierolniczych na obszarach wiejskich
- społecznej – upowszechnianie się miejskiego stylu życia,
- przestrzenno-architektoniczna – wzrost obszarów miejskich i tworzenie nowych miast oraz nabywanie cech miejskich przez inne jednostki osiedleńcze, a także zmiany form przestrzennych,
- techniczna.
Ze względu na współczynnik urbanizacji państwa można podzielić na trzy grupy:
- o niskim wskaźniku urbanizacji – do 40%
- średnim (40–60%)
- wysokim, powyżej 60%.
Socjologiczne i geograficzno-demograficzne ujęcie urbanizacji
Hope Tisdale w roku 1942 wprowadził definicję demograficzną urbanizacji, która określała ją jako koncentrację ludności w punktach przestrzeni oraz wzrost liczby tego typu punktów. Ze względu na to, że w definicji tej nie użyto pojęcia miasta i jak należy pojmować samo miasto, jest ona niezbyt użyteczna przy porównaniach stopnia urbanizacji w różnych częściach świata. W ujęciu geograficznym punkty te różnią się od wsi wielkością i funkcjami. Ze względu na delimitację granic miast, włączanie w ich obszary uprzednich terenów wiejskich, razem z zamieszkiwaną przez nie ludnością, w krótkim czasie miasta dzięki decyzjom administracyjnym są powiększane, co powoduje płynność danych statystycznych.
W ujęciu socjologicznym miasto traktowane jest jako miejsce przeciwstawne obszarom wiejskim, ze względu na styl życia i powiązane z nim takie cechy jak: przestrzenna segregacja mieszkańców, bezosobowe relacje społeczne, racjonalność działań i pojawianie się anomii. Te założenia wprowadzone zostały przez działającego w szkole chicagowskiej Louisa Wirtha w roku 1938. Zbudowane one zostały na badaniach miast amerykańskich w okresie przedwojennym, a następnie przyjęto je jako uniwersalne. Jednak częściowo model biegunowy (miasto-wieś) zaczął być odrzucany w latach 50. XX wieku, wraz z badaniem procesów urbanizacji w krajach Trzeciego Świata, jak i w krajach rozwiniętych. Głównie odrzucono jego założenie, że wielkość, gęstość i heterogeniczność społeczności, rozumiane jak trzy główne cechy miasta, będą korelować z innymi cechami, a także stwierdzono, że nie tylko na obszarach wiejskich, ale i w wielkich miastach grupy pierwotne odgrywają ważne role w życiu społecznym.
Przebieg urbanizacji na świecie
Na początku XIX wieku 2,4% populacji świata zamieszkiwała miasta, przy czym w szybko urbanizującej się Anglii i Holandii odsetek mieszkańców miast wynosił około 30%, w Belgii, Szkocji i Japonii około 15 - 20%, a w USA 10%. Do połowy tego wieku liczba mieszkańców miast liczących więcej niż 20 000 wzrosła o 132%, w pierwszej połowie XX wieku o 240%. Głównym czynnikiem mającym wpływ na urbanizację było uprzemysłowienie. W XIX wieku proces ten zachodził głównie w Europie i Ameryce Północnej. Po II wojnie światowej zaczął on także zachodzić w krajach Trzeciego Świata, a w rozwiniętych krajach kapitalistycznych z kolei zaczęły następować procesy dezurbanizacji i kontrurbanizacji.
Na początku XXI wieku najbardziej zurbanizowane obszary świata to:
- Europa, w szczególności jej zachodnia część,
- Ameryka Południowa (Wenezuela, Urugwaj, Argentyna),
- Ameryka Północna (USA, Kanada),
- Australia
- Azja wschodnia (Japonia, Korea Południowa, Tajwan)
- Afryka Północna i Bliski Wschód.
Najmniej zurbanizowane kraje znajdują się w Afryce, zwłaszcza Wschodniej (Rwanda, Burundi) i Azji Południowej (Bhutan).
W Polsce współczynnik urbanizacji wynosi według ostatniego spisu powszechnego 59,4% i wykazuje tendencję spadkową.
Według prognoz, do roku 2025 liczba ludności krajów rozwijających się osiągnie 4 miliardy, a 63% ludności świata będą stanowić mieszkańcy miast.
Wpływ na środowisko
Na początku 2017 roku zespół specjalistów pod kierunkiem prof. Mariny Alberti z University of Washington ogłosił wyniki przeprowadzonych analiz, które wyraźnie wskazały na wpływ urbanizacji na geny wielu gatunków kluczowych dla ekosystemu.
Zobacz też
- kontrurbanizacja
- semiurbanizacja
- suburbanizacja
- urbanistyka
- industrializacja
- współczynnik urbanizacji
- kultura miejska
Przypisy
- ↑ World: largest cities and towns and statistics of their population. World Gazetteer. . .
- ↑ Jan Węgleński: hasło Urbanizacja. W: Encyklopedia socjologii. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2002, s. 275-276. ISBN 83-88164-61-9.
- ↑ Grzegorz Węcławowicz: Geografia społeczna miast. Warszawa: PWN, 2003, s. 62. ISBN 83-01-14050-X.
- ↑ Jan Węgleński: hasło Urbanizacja. W: Encyklopedia socjologii. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2002, s. 276. ISBN 83-88164-61-9.
- ↑ Marek Szczepański, Bohdan Jałowiecki: Miasto i przestrzeń w perspektywie socjologicznej. Warszawa: Scholar, 2002, s. 104. ISBN 83-88495-86-0.
- ↑ Bohdan Jałowiecki: Płaszczyzny urbanizacji. W: Sławomir Solecki, Marian Malikowski: Społeczeństwo i przestrzeń zurbanizowana. Rzeszów: WSP, 1999, s. 193-196. ISBN 83-7262-024-5.
- ↑ Bohdan Jałowiecki: Płaszczyzny urbanizacji. W: Sławomir Solecki, Marian Malikowski: Społeczeństwo i przestrzeń zurbanizowana. Rzeszów: WSP, 1999, s. 193. ISBN 83-7262-024-5.
- ↑ Giddens 2004 ↓, s. 598.
- ↑ Jan Węgleński: hasło Urbanizacja. W: Encyklopedia socjologii. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2002, s. 275-277. ISBN 83-88164-61-9.
- ↑ Economic and social statistics on the countries and territories of the world. Unicef. . . (ang.).
- ↑ Giddens 2004 ↓, s. 594.
- ↑ Marek Szczepański, Bohdan Jałowiecki: Miasto i przestrzeń w perspektywie socjologicznej. Warszawa: Scholar, 2002, s. 104-105. ISBN 83-88495-86-0.
- ↑ Grzegorz Węcławowicz: Geografia społeczna miast. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 60-61. ISBN 83-01-14050-X.
- ↑ Sabina Waszczuk "Kobiet jest więcej", Express Bydgoski 23 XII 2011
- ↑ Grzegorz Węcławowicz: Geografia społeczna miast. Warszawa: PWN, 2003, s. 61. ISBN 83-01-14050-X.
- ↑ Giddens 2004 ↓, s. 595.
- ↑ PAP: Urbanizacja przyspiesza ewolucję. Nauka w Polsce, 2017-01-09. .
Bibliografia
- Władysław Skrzypczak, Geografia społeczno-ekonomiczna świata i Polski, Efekt, Warszawa 2004, s.44; oraz wydania poprzednie - od 1994 r.
- Korotayev A., Malkov A., Khaltourina D. Introduction to Social Macrodynamics: Compact Macromodels of the World System Growth. Moscow: URSS, 2006. ISBN 5-484-00414-4
- Anthony Giddens: Socjologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004. ISBN 83-01-14225-1.