Obecnie Roman Vetulani to temat, który przykuł uwagę wielu ludzi na całym świecie. Od swojego powstania po wpływ na dzisiejsze społeczeństwo, Roman Vetulani odegrał ważną rolę w życiu ludzi. W tym artykule dokładnie zbadamy różne aspekty i perspektywy związane z Roman Vetulani, analizując jego skutki w różnych obszarach. Od jego wpływu na kulturę popularną po jego znaczenie w przeszłości, teraźniejszości i przyszłej historii – zagłębimy się w szczegółową analizę Roman Vetulani i jego roli w dzisiejszym świecie. Spoglądając krytycznie i refleksyjnie, zbadamy różne implikacje i konsekwencje Roman Vetulani, próbując lepiej zrozumieć jego wpływ na obecne społeczeństwo i przyszłość.
Roman Vetulani urodził się 8 sierpnia 1849 w Bochni. Był synem Michała Vetulaniego (zm. 1879 w wieku 73 lat) i Franciszki z domu Śliwińskiej (zm. 1891 w wieku 71 lat).
W rodzinnej Bochni ukończył szkołę powszechną i niższe gimnazjum. Po ukończeniu wyższego gimnazjum we Lwowie odbył studia w zakresie filologii klasycznej na Wydziale FilozoficznymUniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie. W C.K. Armii został awansowany na stopień porucznika piechoty liniowej z dniem 1 stycznia 1871. Od tego czasu do około 1879 był oficerem 80 pułku piechoty ze Lwowa, pozostając w rezerwie tej jednostki. Następnie został przeniesiony do C.K. Obrony Krajowej i zweryfikowany w stopniu porucznika piechoty z dniem 1 stycznia 1871. Około 1880–1881 był oficerem w stanie nieaktywnym, przydzielonym do galicyjskiego batalionu piechoty obrony krajowej nr 63 we Lwowie.
26 września 1875 jako kandydat stanu nauczycielskiego został mianowany suplentem (zastępcą nauczyciela) w C.K. II Gimnazjum we Lwowie z wykładowym językiem niemieckim. Dysponując egzaminem w zakresie nauczania filologii klasycznej w niższych gimnazjach uczył języków łacińskiego, niemieckiego, polskiego, greckiego.
Reskryptem C.K. Wysokiego Prezydium Rady Szkolnej Krajowej z 22 sierpnia 1883 w charakterze suplenta został przeniesiony ze stanowiska zastępcy nauczyciela z II Gimnazjum we Lwowie na równorzędną posadę do C.K. Gimnazjum w Sanoku. Reskryptem z 18 sierpnia 1884 C.K. Ministra Wyznań i Oświecenia został mianowany nauczycielem rzeczywistym. W sanockim gimnazjum uczył filologii klasycznej, języka łacińskiego, języka polskiego, języka greckiego, gimnastyki oraz był kierownikiem zabaw i gier dla młodzieży, których był inicjatorem. Reskryptem Wysokiego c. k. Prezydium Rady Szkolnej Krajowej z 29 października 1887 został zatwierdzony na stałe w zawodzie nauczyciela i otrzymał tytuł c. k. profesora. W zawodzie otrzymał ósmą rangę służbową od 1 stycznia 1900 i siódmą rangę 27 października 1904. Po zapoznaniu się z organizacją gier i zabaw w Parku Jordana w Krakowie wcielił te założenia w ramach sanockiego gimnazjum. Zajęcia te prowadził w czasie pauz w godzinach szkolnych lub w porach popołudniowych. Był pierwszym sanoczaninem, który stworzył podręcznik szkolny do wychowania fizycznego (1897/1898). Propagował wychowanie fizyczne wśród młodzieży i mieszkańców Sanoka. Zasługi Romana Vetulaniego w zakresie wychowania fizycznego sanockich gimnazjalistów zostały docenione na łamach „Przeglądu Higienicznego” w numerze 10/1895.
Udzielał się w działalności społecznej, należąc do różnych towarzystw oraz instytucji humanitarnych. Kulturę fizyczną propagował nie tylko w gimnazjum, ale także wśród mieszkańców Sanoka. Pełnił mandat radnego miejskiego w Sanoku (został wybrany w 1884). Znalazł się w delegacji miasta na pogrzeb Józefa Ignacego Kraszewskiego w Krakowie 18 kwietnia 1887 oraz na uroczystość odsłonięcia Pomnika Jana III Sobieskiego we Lwowie 20 listopada 1898 (wraz z Pawłem Hydzikiem). Uzyskał prawo swojszczyzny, oznaczające przynależność do miasta. Był jednym z założycieli sanockiego gniazdaPolskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, w którym pełnił funkcje członka i sekretarza wydziału oraz zastępcy delegata Związku i był jednym z najaktywniejszych działaczy. Wraz z przedstawicielami macierzystego oddziału uczestniczył w jubileuszowym I Zlocie Sokolim od 5 do 6 czerwca 1892 we Lwowie z okazji 25-lecia Towarzystwa. Był członkiem wydziału Towarzystwa Korpusów Wakacyjnych w Sanoku. Uczestniczył w Kongresie Pedagogów Polskich we Lwowie (16-18 lipca 1894), gdzie miał wygłosić referat pt. O ile szkoła średnia obecna może przyczynić się do fizycznego wykształcenia młodzieży?. Był członkiem i działaczem Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych we Lwowie, 17 listopada 1894 został wybrany zastępcą członka wydziału na rok 1895 koła jasielsko-sanockiego TNSW z siedzibą w Sanoku, z zastępstwem w Sanoku. Działał w Towarzystwie Pomocy Naukowej w Sanoku, gdzie w czerwcu 1896 został wybrany członkiem komisji rewizyjnej, a w styczniu 1897 został wybrany rewidentem wydziału. Był członkiem zwyczajnym Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego, pełnił funkcję delegata, a w uznaniu swoich zasług w 1898 otrzymał tytuł członka honorowego tej organizacji. Był także członkiem Towarzystwa Filologicznego, sanockiego koła Towarzystwa Szkoły Ludowej.
Pracę zawodową i społeczną kontynuował mimo tego, że chorował. Latem 1906 wyjechał do Zawoi celem poratowania zdrowia. Tam zmarł 12 sierpnia 1906 w wieku niespełna 58 lat na zawał serca. Tam został pochowany 14 sierpnia 1906, a podczas pogrzebu przemówienie pożegnalne wygłosił prof. Antoni Bielak z sanockiego gimnazjum.
Życie prywatne
Roman Vetulani 19 listopada 1887 zawarł związek małżeński z Matyldą Pisz, córką bocheńskiego drukarza i księgarza Wawrzyńca Pisza oraz Marianny Krawczyńskiej. Ich ślub odbył się w kościele w Bochni, a świadkami byli Władysław Pisz (brat Matyldy) i Jan Vetulani (brat Romana). W 1889 r. urodził się im syn Kazimierz. Matylda Pisz zmarła w Sanoku po czterech latach małżeństwa, 15 grudnia 1891, w wieku trzydziestu lat. Została pochowana w rodzinnym grobie Piszów w Bochni, obok swoich rodziców i dwóch braci.
Roman Vetulani ożenił się ponownie w 1893 z Elżbietą Karoliną z domu Kunachowicz, z którą miał pięcioro dzieci: Zygmunta (ur. 1894, ekonomistę i dyplomatę), Marię Józefę (1895–1945; absolwentkę VIII klasy w Prywatnym Gimnazjum Żeńskim z prawem publiczności im. Juliusza Słowackiego we Lwowie w 1914 roku, magister nauk ekonomicznych, urzędniczkę prywatną Banku Rolnego w Krakowie), Tadeusza (ur. 1897, biologa i zootechnika), Adama (ur. 1901, historyka prawa średniowiecznego) oraz Elżbietę (zmarłą na gruźlicę 20 grudnia 1921, w wieku 18 lat). Rodzina Vetulanich zamieszkiwała w Sanoku w domu przy ulicy Floriańskiej, a od 1886 w Willi Zaleskich przy placu św. Jana.
Podczas pracy w Sanoku Roman Vetulani opiekował się swoim bratankiem, Janem Vetulani (synem Jana), który zmarł w 1888 jako uczeń V klasy sanockiego gimnazjum.
Po śmierci męża wdowa po Romanie Vetulanim, Elżbieta, posiadała realność przy ulicy Podgórze pod numerem konskrypcyjnym 284, gdzie zamieszkiwała wraz z dziećmi.
Po wybuchu I wojny światowej Elżbieta Vetulani wyjechała z Sanoka 19 września 1914 zostawiając dom rodzinny, następnie dotarła do Cieszyna, a po dwóch miesiącach podróży do Wiednia, gdzie przebywała wraz z pięcioma bliskimi osobami.
Czy i o ile szkoła średnia może przyczynić się do fizycznego wykształcenia młodzieży. Kraków, nakładem Towarzystwa Opieki Zdrowia, druk A. Słomskiego i Sp. (1894)
Rozkład ćwiczeń i zabaw gimnastycznych dla 6 oddziałów w gimnazyum Sanockiem (1898)
Program respirjów, czyli organizacja zabaw szkolnych w przerwach między godzinami nauki przedpołudniowej wraz z porządkiem zabaw popołudniowych (1904)
Przychylnie o Romanie Vetulanim wyraził się w swoich wspomnieniach jego uczeń w sanockim gimnazjum, Stanisław Rymar, który uznał go za „dobrego filologa”.
Tak mówił o Romanie Vetulanim po latach jego wnuk Jerzy:
Cała ta rodzina miała nie tylko włosko-toskańskie korzenie, ale i toskańskie zajęcie; pracowali jako nadzór górniczy w kopalniach soli. (...) Dopiero mój dziadek Roman zerwał z górniczą tradycją i został profesorem gimnazjalnym w Sanoku. Uczył tam łaciny i greki, ale ciekawe, że to on wprowadził w sanockim gimnazjum wychowanie fizyczne i zdaje się organizował tam drużyny „Sokoła”. Zmarł na serce, zostawiając moją babkę z sześciorgiem dzieci. Bardzo zmagali się z biedą już przed rokiem 1914. Po wybuchu pierwszej wojny światowej babka z dwójką najmłodszych pojechała do Wiednia, ale tam było im jeszcze gorzej.
Podczas procesu zmian nazw ulicy w Sanoku w maju 1989 zaproponowano nazwanie jednej z odnóg ulicy Wincentego Witosa w dzielnicy Dąbrówka „ulicą Vetulanich”. Ulica pod taką nazw w ww. dzielnicy widnieje w źródłach urzędowych z 1990, jednak współcześnie nie ma już jej w wykazie ulic miasta Sanoka.
↑Paweł Sebastiański, Bronisław Kielar: Wykazy członków Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku. W: 125 lat sanockiego „Sokoła” 1889–2014. Sanok: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Sanoku, 2014, s. 141. ISBN 978-83-939031-1-5.
↑Adam Vetulani: Poza płomieniami wojny. Internowani w Szwajcarii 1940–45. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1976, s. 332, 338.
↑Ewa Dziurzyńska: Adam Vetulani (1901–1976). W: Korespondencja Adama Vetulaniego z Miroslavem Boháčkiem. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2017, s. 13–25. ISBN 83-7676-103-X. ISBN 978-83-7676-103-9.
↑Paweł Kosina: Helena Kosinówna. Rodzina i sanoccy przyjaciele. Sanok: Stowarzyszenie Przyjaciół Heleny Kosiny w Sanoku, 2006, s. 57. ISBN 83-924210-0-0.
↑Powódź. „Gazeta Sanocka”. Nr 216, s. 3-4, 8 marca 1908.
↑CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok szkolny 1908/1909 (zespół 7, sygn. 48). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 178, 520.
↑W maju 1908 Rada Miasta Sanoka przyznała 800 m² ziemi z łąki „Łada”, położonej obok realności Vetulaniowej, na rzecz stworzenia tam „Przytuliska dla starców, kalek i sierot sanockich wyznania mojżeszowego”. Kronika. Co jest w Sanoku możliwe?. „Gazeta Sanocka”. Nr 173, s. 3, 21 kwietnia 1907.Kronika. Antysemityzm w Sanoku. „Gazeta Sanocka”. Nr 226, s. 3, 17 maja 1908. Budynek powstałej ochronki to późniejsza kamienica przy ul. Podgórze 5.
↑Stanisław Rymar: Moje lata w Gimnazjum: 1897–1905 (Wyjątek z pamiętnika). W: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 166.
Helena z Kadłubowskich Kunachowiczowa, dziennik z lat 1856-1860. W: Irena Homola, Bolesław Łopuszański (red.): Kapitan i dwie Panny. Kraków: Wydawnictwo Literackie Kraków, 1980, s. 311. ISBN 83-08-00406-7.