Pál Kitaibel
W dzisiejszym świecie Pál Kitaibel zajął fundamentalne miejsce w różnych sferach życia codziennego. Niezależnie od tego, czy chodzi o miejsce pracy, o środowisko akademickie, kulturalne czy społeczne, Pál Kitaibel stał się tematem istotnym i interesującym dla szerokiego grona osób. Jego wpływ i znaczenie wzbudziły zainteresowanie badaczy, specjalistów i ogółu społeczeństwa, którzy starają się zrozumieć jego znaczenie i konsekwencje. W tym artykule szczegółowo zbadamy rolę, jaką Pál Kitaibel odgrywa w dzisiejszym społeczeństwie, analizując jego ewolucję, wyzwania i możliwe rozwiązania. Dodatkowo zbadamy, w jaki sposób Pál Kitaibel ukształtował i nadal będzie kształtować obecny krajobraz, a także korzyści i wyzwania, jakie wiążą się z jego obecnością w różnych kontekstach.
Pál Kitaibel (ur. 3 lutego 1757 r. w Nagymarton, w komitacie Sopron — dziś Mattersburg w austriackim Burgenlandzie; zm. 13 grudnia 1817 r. w Peszcie) – botanik i chemik węgierski.
Studiował chemię i botanikę na uniwersytecie w Budzie. Od 1794 r. pracował jako profesor tych dwóch przedmiotów na uniwersytecie w Peszcie. Zajmował się głównie badaniami flory ówczesnych Węgier, w tym również Karpat. Pierwszy opisał niektóre rośliny tatrzańskie, np. skalnicę tatrzańską.
M. in. 20 lipca roku 1795 przybył w Bardiowie, skąd 22 lipca wraz ze spotkanym tam magnatem czeskim, Franzem Adamem, hrabią von Waldstein i bardiowskim lekarzem Grünerem, przez Pławiec, Drużbaki Niżne, Podoliniec, Lubowlę i Kieżmark udał się w Tatry. Dobrawszy tam sobie do zespołu znanego spiskiego naturalistę Thomasa Maukscha i jeszcze jednego towarzysza nazwiskiem Kraus próbowali oni dwukrotnie (ostatecznie bezskutecznie) wejść na szczyt Łomnicy. Kitaibel badał później roślinność Tatr na Ramieniu Łomnickim, w Dolinie Zimnej Wody i w Dolinie Wielickiej. Droga powrotna z Tatr wiodła przez Szwedlar, Smolnik, Rożniawę i Aggtelek do Budy, gdzie dotarł 9 września.
W kolejnym roku 1796 Kitaibel wraz z hrabią Waldsteinem byli w Marmaroszu, gdzie m.in. zdobyli najwyższy szczyt Gór Rodniańskich Pietrosul. W 1798 r. penetrował szereg pasm Karpat Siedmiogrodzkich. W następnych latach zwiedzał dla celów naukowych równinne obszaru południowych Węgier oraz górskie pasma Chorwacji.
W 1803 r. Kitaibel wyprawił się ponownie w Karpaty Wschodnie, na Połoninę Borżawską. Wszedł wówczas na Stoj na ówczesnej granicy galicyjskiej. Był także w Krasie Słowacko-Węgierskim, gdzie odwiedził m.in. Silicką Jaskinię Lodową.
W 1804 r. podczas ponownego pobytu badawczego w Tatrach odbył wycieczkę z Liptowskiego Hradku na Krywań. Stąd przez Przybylinę dotarł do Raczkowych Stawów, a następnie wszedł (prawdopodobnie jako pierwszy znany z nazwiska zdobywca) na Rohacza Płaczliwego. Droga zejściowa wiodła do Liptowskiego Mikułasza. Stąd zdobył Wielki Chocz, z którego zszedł do Rużomberku. Stamtąd udał się do Dolnego Kubina na Orawie. Zwiedzając Orawę poznał m.in. Dolinę Zuberską, po czym zdobył od strony orawskiej Babią Górę, z której zszedł już na stronę galicyjską. Jeszcze w roku 1815 odbył wycieczkę w Karpaty Marmaroskie, ale penetrował już jedynie doliny, nie wychodząc w partie szczytowe.
Wraz z Franzem Adamem von Waldstein był autorem trzytomowej pracy pt. Descriptiones et icones plantarum rariorum Hungariae (wyd. Wiedeń, 1802-1812), której pierwszy tom dotyczy m.in. Tatr. Był też autorem pierwszych opisów niektórych roślin tatrzańskich, m.in. skalnicy tatrzańskiej (Saxifraga wahlenbergii). Dzienniki z podróży P. Kitaibela (pobyty w Tatrach opisane są w ich II tomie) zostały wydrukowane dopiero w latach 1945-1946 pod nazwą Diaria itinerum Pauli Kitaibelii, choć niektóre ich fragmenty były publikowane już wcześniej. Wiele wiadomości o florze regionu tatrzańskiego miało zawierać planowane przez Kitaibela dzieło pt. Botanica geografica Hungariae. Autor jednak nie zdążył go napisać, a zgromadzone materiały uległy później rozproszeniu (zielnik, znacznie uszczuplony, przechowywany jest w Budapeszcie).
Kitaibel prowadził również badania z zakresu chemii i prawie równocześnie z Franzem-Josephem Müllerem von Reichenstein odkrył (w 1789 r.) pierwiastek tellur. Zajmował się też hydrografią i balneologią. W 1795 r. dokonał analizy wód z wszystkich 7 źródeł mineralnych uzdrowiska w Bardiowie (słow. Bardejovské Kúpele) i zestawił wskazania co do ich leczniczego wykorzystania. Jego broszura o wartościach leczniczych tych wód została przetłumaczona na język polski i wydana na początku XIX w. w Krakowie. Analizował i opisał wody mineralne w Nowej Lubowli, stawiając je na równi z bardiowskimi „kyselkami”, a w 1796 r. zbadał źródła mineralne w Starym Smokowcu pod Tatrami. Osobną pracę poświęcił leczniczym właściwościom wód mineralnych w słynnych już wówczas Turczańskich Cieplicach. W latach 1795 i 1803 prowadził analizy wód ze źródeł w Herľanach znanych z jedynego w tej części Europy czynnego gejzeru.
Kitaibel prowadził rozległą korespondencję. Był też w kontakcie z uczonymi polskimi, m.in. z profesorem Liceum Krzemienieckiego Willibaldem Besserem.
Przypisy
- ↑ a b c d Radwańska-Paryska Zofia, Paryski Witold Henryk: Wielka Encyklopedia Tatrzańska. Wydawnictwo Górskie, Poronin 1995, ISBN 83-7104-008-3, s. 515
- ↑ a b c d e f g ab: Jeszcze o tatrzańskich wędrówkach Pawła Kitaibla, w: "Wierchy" R. 30, Kraków 1962, s. 265
- ↑ a b c d e J. R.: Tatrzańskie wyprawy Pawła Kitaibla, w: "Wierchy" R. 26, Kraków 1957, s. 293
- ↑ Wg danych na panelu informacyjnym przy jaskini.