Lista światowego dziedzictwa UNESCO

W dzisiejszym świecie Lista światowego dziedzictwa UNESCO to temat, który przyciąga uwagę ludzi w każdym wieku i o każdym pochodzeniu. Niezależnie od tego, czy ze względu na swój wpływ na społeczeństwo, znaczenie historyczne czy wpływ na różne obszary, Lista światowego dziedzictwa UNESCO stał się przedmiotem zainteresowania zarówno badaczy, ekspertów, jak i entuzjastów. Od swego powstania po przyszłe implikacje, Lista światowego dziedzictwa UNESCO wywołał debaty, kontrowersje i refleksje, które uczyniły go jednym z najbardziej istotnych tematów chwili. W tym artykule zbadamy różne perspektywy i podejścia związane z Lista światowego dziedzictwa UNESCO, aby zaoferować kompleksowe i wzbogacające spojrzenie na ten ważny temat.

Liczba miejsc światowego dziedzictwa w poszczególnych krajach (stan z 2021)

Lista światowego dziedzictwa (ang. World Heritage List; fr. Liste du patrimoine mondial) – lista obiektów dziedzictwa kulturowego i dziedzictwa naturalnego o „wyjątkowej powszechnej wartości” dla ludzkości prowadzona przez organizację wyspecjalizowaną ONZ UNESCO.

Lista została ustanowiona na mocy Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego przyjętej przez UNESCO na 17. sesji w Paryżu 16 listopada 1972, która weszła w życie z dniem 17 grudnia 1975. Do 18 sierpnia 2023 Konwencję przyjęło lub ratyfikowało 195 państw.

Realizacją postanowień Konwencji, w tym prowadzeniem listy, zajmuje się Komitet Światowego Dziedzictwa (ang. World Heritage Committee) złożony z 21 przedstawicieli państw stron Konwencji, który w trakcie dorocznych sesji decyduje o wpisaniu obiektu na listę, umieszczaniu obiektów na liście światowego dziedzictwa w zagrożeniu lub skreśleniu z tych list. Nominacje, wyłącznie spośród obiektów umieszczonych uprzednio na narodowej Liście informacyjnej, zgłaszane są przez poszczególne kraje. Jeżeli wniosek o wpisanie danego obiektu na listę nie zostanie uwzględniony, może być złożony ponownie jedynie wtedy, gdy zaistnieją wyjątkowe okoliczności: nowe odkrycia, nowe naukowe informacje dotyczące dobra lub inne kryteria niż prezentowane w pierwszym wniosku.

Lista obejmuje (stan na rok 2023) 1199 obiekty w 168 Państwach-Stronach Konwencji, w tym 933 obiektów dziedzictwa kulturowego (K), 227 przyrodniczego (P) i 39 mieszanych (K, P).

Historia

Konstytucja UNESCO, która powołała do życia organizację, została podpisana 16 listopada 1945 roku i weszła w życie 4 listopada 1946 roku. Artykuł 1 konstytucji określający cele i funkcje organizacji, mówi m.in., że UNESCO

Udziela pomocy przy zachowaniu, rozszerzaniu i rozpowszechnianiu wiedzy; Czuwając nad zachowaniem i ochroną światowej spuścizny książek, dzieł sztuki, zabytków historii i nauki oraz zalecając zainteresowanym narodom podpisanie odpowiednich konwencji międzynarodowych; Wspierając współpracę między narodami we wszystkich dziedzinach działalności intelektualnej, w tym międzynarodową wymianę przedstawicieli oświaty, nauki i kultury, jak również wymianę wydawnictw, dzieł sztuki i obiektów zainteresowania nauki, a także innych materiałów informacyjnych; Ułatwiając poprzez odpowiednie metody współpracy międzynarodowej dostęp wszystkich narodów do wydawnictw publikowanych przez każdy z nich.

Początkowo cel ten realizowany był poprzez doradzanie państwom członkowskim w zakresie konserwacji ich dziedzictwa. Pierwszym znaczącym przedsięwzięciem było uratowanie świątyń nubijskich w Abu Simbel, którym groziło zalanie po wybudowaniu Wysokiej Tamy w Asuanie. W 1959, na wniosek Egiptu i Sudanu, UNESCO zorganizowało międzynarodową kampanię na rzecz ratowania świątyń. Na terenach zagrożonych zalaniem przyspieszono prace archeologiczne, a świątynie z Abu Simbel przeniesiono w bezpieczną lokalizację. Kampania kosztowała 80 milionów dolarów amerykańskich, z czego połowa pochodziła z donacji wniesionych przez 50 krajów. Kolejne kampanie organizowano na rzecz ratowania zabytków centrum Florencji po powodzi w 1966 roku, Wenecji, by znaleźć rozwiązanie problemu regularnych podtopień w okresie zimowym (1970) czy Mohendżo-Daro i Borobudur.

Dzięki działalności organizacji pozarządowych (Sierra Club, World Wildlife Fund i innych) w latach 60. XX wieku ochroną dziedzictwa naturalnego zaczął interesować się rząd amerykański. Konferencja w Białym Domu (ang. White House conference) w 1965 roku wezwała do utworzenia trustu na rzecz światowego dziedzictwa (ang. Trust for the World Heritage) w celu identyfikacji, zachowania i zarządzania naturalnymi i malowniczymi obszarami, a także obiektami historycznymi.

Idea ta została podchwycona przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (ang. International Union for Conservation of Nature, IUCN), która w 1968 roku zaproponowała swoim członkom podobną inicjatywę i później przez Międzynarodową Radę Ochrony Zabytków i Miejsc Historycznych (ang. International Council on Monuments and Sites, ICOMOS). W 1965 roku za sprawą UNESCO rozpoczęto proces wypracowywania Konwencji. Po konferencji ONZ w Sztokholmie i pracy wykonanej przez grupy eksperckie IUCN, ICOMOS i UNESCO, Konwencja – bazująca na unikalnym połączeniu koncepcji ochrony przyrody i ochrony zabytków – została przyjęta w Paryżu 16 listopada 1972 roku, a weszła w życie 17 grudnia 1975 roku.

Konwencję przyjęło lub ratyfikowało 195 państw (stan na 18 sierpnia 2023 roku). Pierwszym państwem, które ratyfikowało Konwencję, były Stany Zjednoczone – 12 lipca 1973 roku. Polska ratyfikowała Konwencję – jako jedno z pierwszych państw – 6 maja 1976 roku, a 29 czerwca 1976 roku złożyła dokument ratyfikacji w UNESCO. W stosunku do Polski Konwencja weszła w życie 29 września 1976 roku.

Konwencja o światowym dziedzictwie

 Osobny artykuł: Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego.

Artykuł 1 Konwencji definiuje dziedzictwo kulturowe jako:

  • zabytki: dzieła architektury, monumentalnej rzeźby lub malarstwa, elementy i budowle o charakterze archeologicznym, napisy, groty i zgrupowania tych elementów, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki;
  • zespoły: budowli oddzielnych lub łącznych, które ze względu na swą architekturę, jednolitość lub zespolenie z krajobrazem mają wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki;
  • miejsca zabytkowe: dzieła człowieka lub wspólne dzieła człowieka i przyrody, jak również strefy, a także stanowiska archeologiczne mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historycznego, estetycznego, etnologicznego lub antropologicznego.

Artykuł 2 definiuje dziedzictwo naturalne jako:

  • pomniki przyrody utworzone przez formacje fizyczne i biologiczne albo zgrupowania takich formacji, przedstawiające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia estetycznego lub naukowego;
  • formacje geologiczne i fizjograficzne oraz strefy o ściśle oznaczonych granicach, stanowiące siedlisko zagrożonych zagładą gatunków zwierząt i roślin, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia nauki lub ich zachowania;,
  • miejsca lub strefy naturalne o ściśle oznaczonych granicach, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia nauki, zachowania naturalnego piękna.

Artykuł 11 Konwencji ustanawia wykaz obiektów o „wyjątkowej powszechnej wartości” (ang. outstanding universal value) wybieranych na podstawie określonych kryteriów – „Listę dziedzictwa światowego”:

Na podstawie wykazów przedstawionych przez Państwa w wykonaniu ustępu 1 Komitet ustala, aktualizuje i rozpowszechnia pod mianem „Listy dziedzictwa światowego” wykaz dóbr dziedzictwa kulturalnego i dziedzictwa naturalnego określonego w artykułach 1. i 2. niniejszej Konwencji, które uznaje za mające wyjątkową powszechną wartość na podstawie kryteriów ustalonych przez siebie. Zaktualizowane listy powinny być rozpowszechniane co najmniej raz na dwa lata.

Organizacja

Komitet Światowego Dziedzictwa

 Osobny artykuł: Komitet Światowego Dziedzictwa.

Do realizacji zadań konwencji – w tym do prowadzenia listy światowego dziedzictwa – został powołany specjalny organ wykonawczy – Komitet Światowego Dziedzictwa (ang. World Heritage Committee), w którym zasiadają przedstawiciele z 21 Państw-Stron Konwencji (Art. 8). Członkowie Komitetu są wybierani na okres do sześciu lat, przy czym większość Państw-Stron Konwencji dobrowolnie ustala kadencję swoich członków na cztery lata, by umożliwić innym Państwom członkostwo w Komitecie. Wszyscy członkowie Komitetu mają sześcioletnie kadencje, lecz większość członków ogranicza swoje kadencje dobrowolnie do lat czterech. Członkowie Komitetu reprezentują obecnie (stan na rok 2023) następujące kraje: Argentynę, Belgię, Bułgarię, Grecję, Indie, Jamajkę, Japonię, Kazachstan, Kenię, Liban, Meksyk, Katar, Koreę Południową, Rawndę, Saint Vincent i Grenadyny, Senegal, Turcję, Ukrainę, Wietnam, Włochy i Zambię.

Komitet obraduje podczas dorocznych sesji, w trakcie których decyduje o wpisaniu miejsca na Listę światowego dziedzictwa, umieszczeniu na Liście światowego dziedzictwa w zagrożeniu lub skreśleniu z tych list. Ostatnia, 45. sesja komitetu odbyła się w 2023 roku w Rijadzie w Arabii Saudyjskiej.

Komitetowi doradzają następujące organizacje:

Centrum Światowego Dziedzictwa

Centrum Światowego Dziedzictwa (ang. World Heritage Centre, WHC) z siedzibą w Paryżu powstało w 1992 roku i zajmuje się organizacją dorocznych sesji Komitetu oraz wszystkimi praktycznymi aspektami prowadzenia listy – doradza Państwom-Stronom Konwencji w przygotowaniu nominacji do wpisu na listę, organizuje pomoc finansową z Funduszu Światowego Dziedzictwa, koordynuje sprawozdania o stanie poszczególnych obiektów, a także akcje ratunkowe obiektów zagrożonych. Centrum organizuje również seminaria i warsztaty szkoleniowe, publikuje materiały edukacyjne, informacyjne i promujące dziedzictwo światowe.

Procedura wpisu

Pierwsze 12 obiektów wpisanych na listę UNESCO w 1978 roku
Wyspy Galápagos – Ekwador (P)
Stare miasto w Quito – Ekwador (K)
Kościoły skalne w Lalibeli – Etiopia (K)
Park Narodowy Semien – Etiopia (P)
Narodowe stanowisko historyczne L’Anse aux Meadows – Kanada (K)
Park Narodowy Nahanni – Kanada (K)
Katedra w Akwizgranie – Niemcy (K)
Kopalnie soli w Wieliczce i w Bochni – Polska (K)
Stare Miasto w Krakowie – Polska (K)
Wyspa Gorée – Senegal (K)
Park Narodowy Mesa Verde – Stany Zjednoczone (K)
Park Narodowy Yellowstone – Stany Zjednoczone (P)

Procedura wpisu na listę wygląda następująco:

  • Krok 1: Państwa strony Konwencji wybierają obiekty godne wpisu na Listę i umieszczają je na narodowej Liście informacyjnej (ang. Tentative List). Lista informacyjna powinna być przygotowana z udziałem zainteresowanych stron, jak władze regionalne i lokalne, lokalne społeczności i organizacje pozarządowe. Państwa strony Konwencji powinny uzupełniać i uaktualniać swoje listy przynajmniej raz na dziesięć lat.
  • Krok 2: Narodowe listy informacyjne przesyłane są za pośrednictwem formularza zgłoszeniowego w języku angielskim lub francuskim do Centrum Światowego Dziedzictwa.
  • Krok 3: Państwa strony Konwencji przygotowują wniosek nominacyjny, przy czym mogą nominować wyłącznie obiekty z Listy Informacyjnej. Wnioski nominacyjne mogą być też składane przez grupę Państw-Stron, jeśli obiekty mają charakter transgraniczny. Wniosek musi zawierać następujące informacje: nazwę obiektu, jego położenie geograficzne, mapę, opis, historię, podejmowane działania w celu jego ochrony, zarządzanie obiektem, plany rozwoju, zagrożenia i uzasadnienie jego „wyjątkowej powszechnej wartości” (m.in. analizę porównawczą obiektu z innymi podobnymi).
  • Krok 4: Wnioski przesyłane są do Centrum Światowego Dziedzictwa, które je rejestruje i sprawdza.
  • Krok 5: Centrum przesyła wnioski do ekspertów z ICOMOS i IUCN celem ich oceny.
  • Krok 6: Decyzję o wpisie na listę podejmuje Komitet Światowego Dziedzictwa w trakcie corocznej sesji. O wpisaniu danego obiektu na listę decyduje „wyjątkowa powszechna wartość” obiektu i spełnienie przynajmniej jednego z dziesięciu kryteriów kulturowych lub przyrodniczych. Jeżeli wniosek o wpisanie danego obiektu na listę nie zostanie uwzględniony, może być złożony ponownie jedynie wtedy gdy zaistnieją wyjątkowe okoliczności: nowe odkrycia, nowe naukowe informacje dotyczące dobra lub inne kryteria niż prezentowane w pierwszym wniosku. Komitet rozpatruje corocznie maksymalnie 45 wniosków.

Kryteria

Pierwsze kryteria ustalono w 1977 roku. Podczas gdy oryginalne kryteria przyrodnicze pozostawały niezmienione do 1992 roku, kryteria kulturowe przeszły rewizję w 1980 roku – ich zakres został zmniejszony. W 1992 roku Komitet Światowego Dziedzictwa przyjął trzy kategorie krajobrazów kulturowych i wprowadził pojęcie krajobrazu kulturowego do kryteriów. Wiele innych kryteriów zostało wówczas zrewidowanych. Analiza ICOMOS z 1994 roku wykazała, że kryteria kulturowe z 1980 roku kładące nacisk na walory architektoniczne i artystyczne preferowały do wpisu obiekty architektoniczne w Europie i Ameryce Północnej, dyskryminując obiekty o walorach niematerialnych (symbolicznych i religijnych), szczególnie obiekty z Azji i Afryki. W związku z tym w 1994 roku wprowadzono kolejne zmiany w kryteriach, eliminując zapisy prowadzące do preferencji wpisów obiektów architektonicznych.

W 2000 i 2002 roku przyjęto nowe zasady proceduralne – od 2002 roku Komitet rozpatruje jeden wniosek z danego kraju, a od 2005 roku dwa jeśli drugi dotyczy dziedzictwa naturalnego, przy czym łączna liczba rozpatrywanych wniosków ograniczona jest do 45.

Do końca 2004 roku było sześć kryteriów dla obiektów dziedzictwa kulturowego i cztery dla przyrodniczego. W 2005 roku połączono je w jednorodną listę dziesięciu kryteriów. Połączona lista została po raz pierwszy zastosowana w 2007 roku.

Dany obiekt musi reprezentować „wyjątkową powszechną wartość” i spełniać przynajmniej jeden z poniższych warunków:

Kryteria kulturowe
  • I. reprezentować arcydzieło ludzkiego geniuszu twórczego
  • II. przedstawiać ważną wymianę ludzkich wartości, na przestrzeni dziejów lub w obszarze danego regionu świata, w zakresie rozwoju architektury lub technologii, w sztukach monumentalnych, urbanistyce lub projektowaniu krajobrazu
  • III. przedstawiać unikatowe albo przynajmniej wyjątkowe świadectwo tradycji kulturowej lub istniejącej albo minionej cywilizacji
  • IV. przedstawiać szczególny przykład typu budowli, zespołu architektonicznego lub technologicznego albo krajobrazu ilustrującego ważny etap (lub etapy) w historii ludzkości
  • V. przedstawiać szczególny przykład tradycyjnego ludzkiego osadnictwa, zagospodarowania ziemi lub morza, reprezentatywny dla danej kultury (lub kultur), albo ludzkiej interakcji ze środowiskiem, szczególnie jeśli stało się ono zagrożone wskutek nieodwracalnej zmiany
  • VI. pozostawać w bezpośrednim lub namacalnym związku z wydarzeniami lub żywą tradycją, pomysłowością lub wierzeniami, albo z dziełami artystycznymi lub literackimi o wyjątkowym uniwersalnym znaczeniu (Komitet uznaje, że to kryterium powinno być stosowane w połączeniu z innymi kryteriami).
Kryteria przyrodnicze
  • VII. obejmować wyjątkowe zjawiska przyrodnicze lub tereny szczególnego naturalnego piękna i o znaczeniu estetycznym
  • VIII. przedstawiać szczególne świadectwo ważnych etapów w historii planety, zawierające ślady dawnego życia, istotnych toczących się procesów geologicznych; tworzących formy ukształtowania terenu lub istotne formacje geomorficzne lub fizjograficzne
  • IX. przedstawiać szczególny przykład toczących się procesów ekologicznych i biologicznych, istotnych dla ewolucji i rozwoju lądowych, słodkowodnych, przybrzeżnych i morskich ekosystemów lub społeczności roślin i zwierząt
  • X. obejmować najważniejsze środowiska przyrodnicze do ochrony różnorodności form życia, łącznie z zagrożonymi gatunkami o uniwersalnej wartości z punktu widzenia nauki i konserwacji.

Obiekty UNESCO według regionów

Lista światowego dziedzictwa

Miejsca światowego dziedzictwa UNESCO (interaktywna)

Lista obejmuje (stan na rok 2023) 1199 obiekty w 168 Państwach-Stronach Konwencji, w tym 933 obiektów dziedzictwa kulturowego (K), 227 przyrodniczego (P) i 39 mieszanych (K, P).

Według stanu na rok 2023 liczba obiektów światowego dziedzictwa w poszczególnych regionach przedstawia się następująco:

Nazwa regionu Opis regionu Kulturowe Przyrodnicze Przyrodniczo-kulturowe Razem
Afryka Afryka (bez krajów arabskich) 56 42 5 193
Kraje arabskie Kraje arabskie 84 6 3 93
Azja i Pacyfik Azja (bez krajów arabskich, Rosji i Izraela), Australia i Oceania 205 72 12 280
Europa i Ameryka Północna Europa (z Rosją i Izraelem) i Ameryka Północna 485 69 11 565
Ameryka Łacińska i Karaiby Ameryka Łacińska 103 38 8 148
Razem 930 218 39 1155

Szczegółowy opis obiektów z listy światowego dziedzictwa UNESCO na poszczególnych kontynentach:

Najwięcej obiektów wpisanych na listę znajduje się we Włoszech (59), Chinach (57), Niemczech (52), Francji (52) i w Hiszpanii (50)(stan na 2023). W Polsce jest 17 obiektów wpisanych na listę.

Lista światowego dziedzictwa w zagrożeniu

Komitet Światowego Dziedzictwa utrzymuje również listę obiektów, które są zagrożone, co może mieć negatywny wpływ na ich wartość. Przykładowe zagrożenia – rzeczywiste lub potencjalne – to wojny, klęski żywiołowe, zanieczyszczenia, kłusownictwo, niekontrolowana urbanizacja i ruch turystyczny.

Lista obiektów zagrożonych ma na celu zwrócenie uwagi społeczności międzynarodowej na warunki zagrażające wartościom obiektów, które właśnie z uwagi na te wartości zostały wpisane na listę dziedzictwa ludzkości. Wpisanie obiektu na listę światowego dziedzictwa w zagrożeniu pozwala Komitetowi na natychmiastowe uruchomienie środków z Funduszu Światowego Dziedzictwa na akcję ratunkową. Wpis wiąże się również z opracowaniem przez Komitet we współpracy z Państwem-Stroną, na którego terytorium znajduje się obiekt zagrożony, programu naprawczego i monitorującego stan obiektu.

Lista światowego dziedzictwa w zagrożeniu obejmuje (stan na rok 2023) 56 obiekty, w tym 40 obiektów dziedzictwa kulturowego (K) i 16 przyrodniczego (P).

Wypisy z listy

Obiekty mogą być usunięte z listy jeśli ich wartość – podstawa wpisu na listę – zostanie umniejszona. Dotychczas z listy zostały usunięte dwa obiekty:

  • W 2007 roku Komitet podjął decyzję o usunięciu z listy „rezerwatu oryksów arabskich” w Omanie, który został wpisany na listę w 1994 roku. Powodem była jednostronna decyzja rządu w Omanie o zmniejszeniu powierzchni rezerwatu o 90%.
  • W 2009 roku Komitet zadecydował o usunięciu z listy „krajobrazu kulturowego doliny Łaby w okolicach Drezna”. Od 2006 roku obiekt znajdował się na liście obiektów zagrożonych z powodu planów budowy przez Łabę czteropasmowego mostu Waldschlößchenbrücke.

Konsekwencje wpisu na listę światowego dziedzictwa

Wpis na listę światowego dziedzictwa wiąże się z wypełnianiem konkretnych obowiązków przez państwo stronę Konwencji, na którego terytorium znajduje się wpisany obiekt. Państwo musi składać regularne raporty do Komitetu Światowego Dziedzictwa na temat stanu obiektu, jego ochrony, konserwacji i zarządzania, by umożliwić UNESCO monitorowanie obiektu. Sam wpis na listę nie poprawia z reguły ochrony obiektu, którą określają przepisy prawa narodowego.

W przypadku zagrożenia, obiekty z listy mogą liczyć na wsparcie UNESCO – finansowe (z Funduszu Światowego Dziedzictwa), polityczne, eksperckie i medialne. Dzięki kampaniom zorganizowanym przez UNESCO udało się uratować piramidy w Gizie, którym zagrażała budowa autostrady, a po interwencji UNESCO przebieg autostrady został wytyczony z ominięciem piramid w bezpiecznej odległości, oraz Park Narodowy Ćitwan w Nepalu, któremu zagrażały plany zmiany biegu rzeki, a po interwencji UNESCO planów tych zaniechano. Dzięki wsparciu UNESCO odrestaurowano kompleks Angkor w Kambodży i stare miasto w Dubrowniku po zniszczeniach w czasie wojny w Bośni i Hercegowinie, a także zainstalowano system odwilgacania w kopalni soli w Wieliczce. Jeszcze w latach 60. i 70. XX wieku UNESCO przeprowadziło spektakularne kampanie na rzecz ratowania zabytków w Egipcie, we Włoszech (po powodziach we Florencji i Wenecji), Pakistanie (Mohendżo-Daro) i Indonezji (Borobudur). W 1959 roku, na wniosek Egiptu i Sudanu, UNESCO zorganizowało międzynarodową kampanię na rzecz uratowania świątyń nubijskich w Abu Simbel, którym groziło zalanie po wybudowaniu Wysokiej Tamy w Asuanie. Przyspieszono prace archeologiczne na terenach zagrożonych zalaniem, a świątynie Abu Simbel przeniesiono w bezpieczną lokalizację.

Uzyskanie marki światowego dziedzictwa może zwiększyć zainteresowanie obiektem, co może przełożyć się na większą liczbę zwiedzających i wyższe wpływy z turystyki. Wpływy z turystyki będą jednak w dużej mierze zależeć od lokalizacji obiektu, jego promocji oraz jakości bazy turystycznej.

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Według Wytycznych operacyjnych, „wyjątkowa powszechna wartość” to znaczenie kulturowe lub przyrodnicze, które jest na tyle szczególne, że przekracza granice narodowe i ma powszechne znaczenie dla obecnych i przyszłych pokoleń ludzkości. Polska wersja językowa Wytycznych operacyjnych stosuje termin „wyjątkowa uniwersalna wartość” a Polski Komitet ds. UNESCO termin „najwyższa powszechna wartość”.
  2. ↑ Transgraniczny obiekt „Architektoniczne dzieła Le Corbusier, wybitny wkład w ruch modernistyczny” leży w trzech regionach.
  3. ↑ Transgraniczne obiekty Basen Uws-nur i Krajobrazy Daurii leżą w dwóch regionach.
  4. ↑ Transgraniczne obiekty Basen Uws-nur i Krajobrazy Daurii leżą w dwóch regionach.
  5. ↑ Transgraniczny obiekt „Architektoniczne dzieła Le Corbusier, wybitny wkład w ruch modernistyczny” leży w trzech regionach.

Przypisy

  1. ↑ UNESCO: The Organization’s history. . (ang.).
  2. ↑ Akt konstytucyjny Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury. VILP . . (pol.).
  3. ↑ a b c d e f g h i j UNESCO World Heritage Centre: World Heritage Information Kit. UNESCO World Heritage Centre, June 2008, s. 7. .
  4. ↑ a b Douglas Pocock. Some reflections on World Heritage. „Area”. 3 (29), s. 260, September 1997. DOI: 10.1111/j.1475-4762.1997.tb00028.x. ISSN 1475-4762. (ang.). 
  5. ↑ a b c Tadeusz Jaworski. Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego. „Ochrona Zabytków”. 3–4 (30), s. 108–112, 1977. 
  6. ↑ a b Bart J.M. van der Aa: Preserving the heritage of humanity? Obtaining world heritage status and the impacts of listing. University of Groningen, 2005, s. 2. ISBN 90-90-18633-6. .
  7. ↑ a b c Anna Leask, Alan Fyall: Managing World Heritage Sites. Routledge, 2006, s. xxi. ISBN 978-1-136-38113-3. .
  8. ↑ UNESCO World Heritage Centre: World Heritage Information Kit. UNESCO World Heritage Centre, June 2008, s. 8. .
  9. ↑ a b UNESCO: Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage. . (ang.).
  10. ↑ a b UNESCO: States Parties Ratification Status. . (ang.).
  11. ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Światowe Dziedzictwo UNESCO. . (pol.).
  12. ↑ a b c d e f Dziennik Ustaw 1976 r. nr 32, poz. 190. Dziennikustaw.gov.pl . . (pol.).
  13. ↑ a b c d e f UNESCO: The World Heritage Committee. . (ang.).
  14. ↑ UNESCO: Advisory Bodies. . (ang.).
  15. ↑ a b UNESCO: World Heritage Centre. . (ang.).
  16. ↑ UNESCO: World Heritage List (by year). . (ang.).
  17. ↑ a b UNESCO: World Heritage List Nominations. . (ang.).
  18. ↑ UNESCO World Heritage Centre: World Heritage Information Kit. UNESCO World Heritage Centre, June 2008, s. 13. .
  19. ↑ Centrum Światowego Dziedzictwa: Wytyczne operacyjne do realizacji Konwencji światowego dziedzictwa. UNESCO, luty 2012. .
  20. ↑ Anna Leask, Alan Fyall: Managing World Heritage Sites. Routledge, 2006, s. 10. ISBN 978-1-136-38113-3. .
  21. ↑ a b c d e Francesco Bandarin, kier.: WORLD HERITAGE Challenges for the Millennium. UNESCO World Heritage Centre, January 2007, s. 39. .
  22. ↑ a b c Francesco Bandarin, kier.: WORLD HERITAGE Challenges for the Millennium. UNESCO World Heritage Centre, January 2007, s. 41. .
  23. ↑ Francesco Bandarin, kier.: WORLD HERITAGE Challenges for the Millennium. UNESCO World Heritage Centre, January 2007, s. 42. .
  24. ↑ UNESCO: List of World Heritage. . (ang.).
  25. ↑ a b c UNESCO: World Heritage List Statistics. . (ang.).
  26. ↑ a b c d e UNESCO: World Heritage in Danger. . (ang.).
  27. ↑ UNESCO: List of World Heritage in Danger. . (ang.).
  28. ↑ UNESCO: World Heritage List Statistics – List of World Heritage in Danger by Year. . (ang.).
  29. ↑ Bart J.M. van der Aa: Preserving the heritage of humanity? Obtaining world heritage status and the impacts of listing. University of Groningen, 2005, s. 74. ISBN 90-90-18633-6. .
  30. ↑ a b UNESCO: Oman’s Arabian Oryx Sanctuary. First site ever to be deleted from UNESCO’s World Heritage List. . (ang.).
  31. ↑ UNESCO: Dresden is deleted from UNESCO’s World Heritage List. . (ang.).
  32. ↑ a b UNESCO World Heritage Centre: World Heritage Information Kit. UNESCO World Heritage Centre, June 2008, s. 14. .
  33. ↑ Anna Leask, Alan Fyall: Managing World Heritage Sites. Routledge, 2006, s. 54. ISBN 978-1-136-38113-3. .
  34. ↑ a b c UNESCO World Heritage Centre: World Heritage Information Kit. UNESCO World Heritage Centre, June 2008, s. 19. .
  35. ↑ UNESCO World Heritage Centre: World Heritage Information Kit. UNESCO World Heritage Centre, June 2008, s. 20. .
  36. ↑ a b UNESCO World Heritage Centre: World Heritage Information Kit. UNESCO World Heritage Centre, June 2008, s. 21. .

Linki zewnętrzne

Obiekty z listy światowego dziedzictwa UNESCO według kontynentu
Enciclo
Wikious
Sapientia
Scientia
Boobota
Anandapedia
Sagapedia
Wikithot