Eugeniusz Janota
W dzisiejszym świecie Eugeniusz Janota jest nadal tematem o dużym znaczeniu i debacie. Od wielu lat Eugeniusz Janota jest przedmiotem badań, analiz i refleksji ekspertów i badaczy z różnych dziedzin. Jego znaczenie przekroczyło granice, pokolenia i dyscypliny, stając się tematem powszechnego zainteresowania. Na przestrzeni dziejów Eugeniusz Janota budził ciekawość i zainteresowanie ludzkości, a jego wpływ był powodem do dyskusji i refleksji w różnych kontekstach. W tym artykule zbadamy znaczenie i wpływ Eugeniusz Janota na dzisiejsze społeczeństwo, a także jego znaczenie w przeszłości i potencjalny wpływ w przyszłości.
| |
| Kraj działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Wyznanie | |
| Prezbiterat |
1847 |
Eugeniusz Janota (ur. 31 października 1823 w Kętach, zm. 17 października 1878 we Lwowie) – polski animator ruchu turystycznego, germanista, taternik, przyrodnik, badacz folkloru góralskiego, duchowny katolicki, obrońca praw zwierząt.
Życiorys
Studiował filozofię i teologię w Tarnowie, gdzie w roku 1847 otrzymał święcenia kapłańskie. W latach 1847–1848 był wikariuszem w Żywcu. W 1849 został dopuszczony do przewodu doktorskiego na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie 3 listopada 1860 r. uzyskał doktorat na podstawie pracy Przewodnik w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin (jest to pierwszy polski przewodnik tatrzański). W latach 1850–1852 uczył w szkole średniej w Cieszynie, a od 1852 roku był nauczycielem w gimnazjum św. Anny w Krakowie, gdzie uczył niemieckiego, polskiego, historii i geografii, początkowo będąc także katechetą w młodszych klasach. Jednym z jego zasłużonych dla polskiej turystyki uczniów był Walery Eljasz-Radzikowski. W bardzo istotnym zakresie pomagał Eljaszowi przy pierwszym wydaniu jego przewodnika. Czytał i poprawiał każdy nowo napisany rozdział książki, uzupełniał i dopisywał całe akapity. Był też autorem ostatnich fragmentów tatrzańskiej części przewodnika, traktującej o ochronie zwierząt w górach. Z jego artykułu w „Kłosach” pochodzi rozdział o przewodnictwie tatrzańskim.
Po raz pierwszy w Tatrach był w roku 1846. Od roku 1856 corocznie organizował wyjazdy z młodzieżą w Tatry. Był jednym ze współzałożycieli Towarzystwa Tatrzańskiego i jednym z głównych autorów jego statutu. Współuczestniczył w pierwszych wejściach m.in. na Świnicę (1867), Wołoszyn, Kozi Wierch (1867), przełęcz Szpara i Granaty (1866). W wyprawach często towarzyszył mu wychowanek Bronisław Gustawicz, późniejszy krajoznawca i przyrodnik. W niektórych wejściach istotną rolę odegrał przewodnik Maciej Sieczka.
Ochrona zwierząt
Wraz z doktorem Maksymilianem Nowickim, profesorem zoologii na uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, zaangażował się w ochronę "zwierząt halnych" w Tatrach – kozic oraz świstaków tatrzańskich. Przeprowadzili wspólnie akcję uświadamiającą wśród miejscowych górali i udało im się część z owych "polowacy" przekonać do swojej akcji, dzięki czemu niektórzy z nich zaangażowali się w ochronę tych dwóch zagrożonych gatunków. Byli twórcami ustawy sejmowej z 19 lipca 1868 roku o ochronie tych zwierząt w Tatrach. Po jej wprowadzeniu obaj inicjatorzy utrzymywali z własnych środków finansowych straż, która dbała o to, aby te przepisy były przestrzegane. Janota był także założycielem oraz pierwszym prezesem Galicyjskiego Towarzystwa Ochrony Zwierząt.
Działalność naukowa
Oprócz działalności popularyzującej turystykę zajmował się również badaniami naukowymi. Wykonywał pomiary barometryczne na szczytach gór tatrzańskich, a także mierzył zasięgi występowania krzewów i drzew na różnych wysokościach. Pisał również monografie różnych gatunków zwierząt występujących w Tatrach. W 1871 r. wygrał konkurs na kierownika katedry języka i literatury niemieckiej na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie mianowano go profesorem zwyczajnym. Takie stanowisko zdobył jako jedyny Polak w ówczesnej Galicji. Wykładał na uniwersytecie język oraz literaturę niemiecką, a także pisał podręczniki na ten temat.
Jako pierwszy badał muzykę ludową Podhala. Działał także w Komisji Fizjograficznej Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, której podarował własnoręcznie zebrany zielnik złożony z tysiąca kilkuset roślin wraz z opisem. Był także członkiem Towarzystwa Archeologicznego we Lwowie, członkiem Krajowej Rady Szkolnej oraz kilku innych organizacji. Członek korespondent Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego (1868-1878). Członek założyciel Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika (1873).
Działalność literacka
Współpracował z wieloma czasopismami polskimi '„Przyrodnikiem”', '„Szkołą”' oraz '„Kosmosem”'. Założył także własne pt. Miesięcznik galicyjskiego Towarzystwa Ochrony Zwierząt, które sam redagował.
Był autorem wielu dzieł z dziedziny historii, biologii oraz geografii. Zapisał się w historii polskiej turystyki także jako jeden z pierwszych autorów nowoczesnych przewodników turystycznych w języku polskim – m.in. należy tu wydany 1860 w Krakowie nakładem Juliusza Wildta Przewodnik w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin, jak również Bardyjów. Historyczno-topograficzny opis miasta i okolicy, przedrukowany z oryginału jeszcze w roku 1991. Napisał następujące dzieła:
- Historyczno-topograficzna wiadomość o wodach lekarskich bardyowskich, 1858
- Wiadomość historyczna i jeograficzna o Żywieccczyźnie, 1859
- Przewodnik w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin, 1860
- Bardyjów. Historyczno-topograficzny opis miasta i okolicy
- O potrzebie ochraniania zwierząt pożytecznych, 1866
- Gramatyka języka niemieckiego, 1865
Przypisy
- ↑ Janota Eugeniusz , z-ne.pl .
- ↑ a b c Eugeniusz Janota. „Tygodnik Illustrowany nr 181”, s. 369–370, 14 czerwca 1879.
- ↑ Provinzial-Handbuch der Königreich Galizien und Lodomerien für das Jahr 1850, s. 560; 1851, s. 625; 1852, s. 610; 1853, s. 618; 1854, s. 634; Handbuch des Lemberger Sttathalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1855, s. 462; 1856, s. 208; 1857, s. 356; 1858, s. 250; 1859, s. 267; 1860, s. 270; 1861, s. 402; 1862, s. 414; 1863, s. 425; 1864, s. 434; 1865, s. 447; 1865, s. 462; Galizisches Provinzial-Hanbuch für das Jahr 1868, s. 808; 1869, s. 532; Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1870, s. 569; 1871, s. 503; 1872, s. 501; 1873, s. 517; 1874, s. 561; 1875, s. 564; 1876, s. 574; 1877, s. 550; 1878, s. 538.
- ↑ Eugeniusz Romer, 1875-1899. Dwudziestopięciolecie Polskiego Towarzystwa imienia Kopernika, „Kosmos” 1900, R. 25, s. 268.
- ↑ Eugeniusz Janota, „Historyczno-topograficzna wiadomość o wodach lekarskich bardyowskich”, Kraków 1858.
- ↑ Eugeniusz Janota, „Wiadomość historyczna i jeograficzna o Żywieccczyźnie”, Gwiazdka Cieszyńska, Cieszyn 1859.
- ↑ Eugeniusz Janota, „Bardyjów. Historyczno-topograficzny opis miasta i okolicy”, Rocz. Tow. nauk w Krakowie, Kraków 1861.
- ↑ Eugeniusz Janota, „Gramatyka języka niemieckiego”, dwa tomy i trzy wydania, Kraków 1865, 1867 i 1868.
Bibliografia
- Bolesław Chwaściński: Z dziejów taternictwa. O górach i ludziach. Warszawa: Sport i Turystyka, 1988, s. 39–41. ISBN 83-217-2463-9.
- Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.