یاقوت کبود (نیلَم) | |
---|---|
اطلاعات کلی | |
ردهبندی | کانیِ اُکسید |
فرمول شیمیایی (بخش تکراری) | اکسید آلومینیم، Al2O3 |
دستگاه بلوری | تریگُنال |
رده بلوری | Hexagonal scalenohedral (۳m) H-M symbol : (۳2/m) |
گروه فضایی | R۳c |
ویژگیها | |
رنگ | بهطور معمول آبی، اما متفاوت است |
رفتار بلوری | به عنوان کریستال، عظیم و دانهای |
دوقلویی | Both growth twins (in various orientations) and polysynthetic glide twinning on the rhombohedron [10۱1 |
رَخ | ضعیف |
شکستگی | Conchoidal, splintery |
سختی موس | ۹٫۰ |
جلا | شیشهای |
رنگ خاکه | بیرنگ |
شفافیت | شفاف تا کمابیش مات |
وزن مخصوص | ۳٫۹۸~۴٫۰۶ |
ویژگیهای ظاهری | Abbe number ۷۲٫۲ |
ضریب شکست | nω=۱٫۷۶۸–۱٫۷۷۲ nε=۱٫۷۶۰–۱٫۷۶۳, Birefringence ۰٫۰۰۸ |
چندرنگنمایی | قوی |
نقطه ذوب | ۲٬۰۳۰–۲٬۰۵۰ °C |
Fusibility | ناگداختنی (ذوبناپذیر) |
انحلالپذیری | نامحلول |
دیگر ویژگیها | Coefficient of thermal expansion (5.0–6.6)×10−6/K relative permittivity at 20 °C ε = 8.9–11.1 (anisotropic)[۱] |
یاقوتِ کبود یا نیلَم یا سَفیر (به فرانسوی: Saphir) یا سَفایِر (به انگلیسی: Sapphire) یک گوهر گرانبها، و گونهای از کُرُندوم (کُرَندُن) است، که متشکل از اکسید آلومینیم (α-Al2O3) با مقادیر کمی از عناصر مانند آهن، تیتانیم، کروم، وانادیم یا منیزیم است. رنگ این سنگ بهطور معمول آبی است، اما یاقوت کبود طبیعی «فانتزی» در رنگهای زرد، بنفش، نارنجی و سبز نیز وجود دارد. «پارتی سفایر» دارای دو یا چند رنگ است. کرندومهای سرخ نیز وجود دارند اما به آنها یاقوت میگویند نه یاقوت کبود.[۲] کرندوم صورتیرنگ ممکن است به عنوان یاقوت یا یاقوت کبود طبقهبندی شود. معمولاً یاقوت کبودِ طبیعی، برش داده میشود و به صورت سنگهای قیمتی صیقل داده میشود و در زیورسازی به کار میرود. یاقوت کبود را میتوان بهطور مصنوعی در آزمایشگاهها برای هدفهای صنعتی یا تزیینی در بولهای بزرگ کریستالی (Boule) ایجاد کرد. به دلیل سختی قابل توجه آن - ۹ در مقیاس موس (سومین مادهٔ معدنی سخت، بعد از الماس با ۱۰ و مویسانیت با ۹٫۵) - از یاقوت کبود در برخی از کاربردهای غیرتزیینی نیز استفاده میشود؛ مانند اجزای نوری فروسرخ، پنجرههای با دوام بسیار بالا، یاتاقان اجزای ساعت مچی و ویفرهای الکترونیک بسیار نازک، که از آنها به عنوان عایق بسترهای مخصوص تجهیزات الکترونیک حالت-جامد مانند مدارهای مجتمع و LEDهای آبی مبتنی بر GaN بهره گرفته میشوند.
آبی، رنگ اصلی نیلَم است.
کانهای مهم سنگ یاقوت کبود عبارت اند افغانستان، استرالیا، میانمار، سریلانکا، تاجیکستان، تانزانیا، هندوستان (کشمیر)، تایلند و در نهایت ماداگاسکار که یکی از غنیترین آنها میباشد. البته کانهای کماهمیتتری نیز در کشورهای برزیل، کامبوج، کنیا، مالاوی، زیمبابوه، ایالات متحده و فنلاند یافت میشود.
یاقوت کبود بیشتر در زیورسازی کاربرد دارد اما با توجه به سختی بسیار بالا کاربردهای صنعتی هم دارد. یاقوت (چه یاقوت سرخ و چه یاقوت کبود و بهطور کلی اکسید آلومینیم) سختترین ماده پس از الماس و مویسانیت شمرده میشوند و سختی آنها بر اساس مقیاس سختی موس ۹ است. از کاربردهای غیرتزیینی این سنگ میتوان به دوربینهای فروسرخ (دید در شب و دید گرمایی)، پنجرههای بسیار مقاوم، در برخی موارد در استایلوس دستگاههای اندازهگیری دقیق (CMM) و برخی کاربردهای خاص در صنایع الکترونیک اشاره کرد.
<ref>
غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام :1
وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ یاقوت کبود موجود است. |